Szpik kostny - co to jest? Badanie i przeszczep szpiku
Szpik kostny to silnie ukrwiona, miękka, gąbczasta tkanka. Zlokalizowany jest we wnętrzu kości. Wyróżniamy dwa rodzaje szpiku - żółty i czerwony. Główną rolą drugiego jest produkcja składników morfotycznych krwi. Badanie szpiku kostnego wykonuje się jako element diagnozy wielu chorób, w przypadku których trudno określić przyczyny.
Co to jest szpik kostny? Jakie pełni funkcje?
Szpik kostny to silnie ukrwiona, miękka tkanka o gąbczastej konsystencji. Wyróżnia się dwa rodzaje szpiku kostnego. Są to:
szpik kostny żółty - zbudowany jest przede wszystkim z komórek tłuszczowych, którym zawdzięcza swój kolor. Jego zawartość w organizmie wzrasta wraz z wiekiem. Szpik kostny żółty jest hemopoetycznie nieczynny. Co to oznacza? Nie ma zdolności do wytwarzania i różnicowania elementów morfotycznych krwi,
czerwony szpik kostny - to miejsce, gdzie powstają składniki morfotyczne krwi, takie jak:
płytki krwi (trombocyty), które biorą udział w procesie krzepnięcia,
leukocyty (krwinki białe, np. limfocyty), które odpowiedzialne są za odporność organizmu. Wykazują zdolność do zwalczania bakterii, wirusów, grzybów, toksyn, pasożytów i nieprawidłowych komórek,
erytrocyty (krwinki czerwone), które odpowiedzialne są za transportowanie tlenu z płuc do reszty ciała.
Do oceny ich poziomu służy morfologia. To podstawowe badanie krwi, które możesz wykonać w każdym laboratorium.
Jaką rolę odgrywa szpik kostny? Do jego najważniejszych funkcji oprócz produkcji elementów krwi należą: gromadzenie żelaza z uszkodzonych krwinek, utylizacja starych, niedziałających prawidłowo i uszkodzonych krwinek, dbałość o odpowiedni skład krwi.
Z czego zbudowany jest szpik kostny?
W składzie szpiku kostnego kluczowe miejsce zajmuje tkanka siateczkowata, będąca rodzajem tkanki łącznej. W jego budowie wymienia się też:
naczynia włosowate (cienkościenne naczynie krwionośne),
naczynia chłonne, zwane też naczyniami limfatycznymi, które transportująca chłonkę (limfę). To płyn tkankowy, w którym znajdują się komórki układu odpornościowego,
nerwy,
komórki, m.in.:
erytroblasty - to komórki erytrocytu. Największa ich ilość znajduje się w krwi embrionalnej. U dorosłego człowieka jest ich niewiele,
komórki tuczne, tzw. mastocyty - to komórki tkanki łącznej i błon śluzowych. Najczęściej spotyka się je wokół nerwów i naczyń krwionośnych narządów bezpośrednio stykających się ze środowiskiem zewnętrznym,
osteoblasty - komórki tworzące kości (kościotwórcze),
osteoklasty - komórki kościogubne, mające zdolność do rozpuszczania i resorpcji (wchłaniania) tkanki kostnej.
Gdzie występuje szpik kostny?
Szpik kostny zlokalizowany jest w środku jam szpikowych, czyli elementów budowy kości długich. Występuje też w małych jamkach istoty gąbczastej kości (rodzaj tkanki kostnej). W przypadku drugiej lokalizacji najczęściej spotykany jest przede wszystkim w nasadach kości długich. U dziecka wszystkie kości wypełnia czerwony szpik kostny. Około 7. roku życia dzieci mają go już w całości wykształcony. Z biegiem czasu ulega on przekształceniu w żółty. U dorosłego człowieka czerwony szpik kostny zlokalizowany jest tylko w nasadach kości długich i kościach płaskich - trzonach kręgów, mostku, żebrach, kościach miednicy, kościach czaszki, łopatkach. Jeśli organizm zmaga się z niedokrwistością, może dojść do zmiany szpiku żółtego w czerwony.
Jeśli obawiasz się wystąpienia patologii szpiku kostnego lub lekarz postawił już taką diagnozę, zapewnij sobie możliwość szybkiej konsultacji ze specjalistami i wykonania wielu badań – rozważ zakup Polisy Zdrowie Welbi. To prywatne ubezpieczenie medyczne, którego ofertę możesz zamówić na Welbi. W ramach wybranego pakietu możesz mieć dostęp nawet do 39 specjalistów (w tym do hematologa) oraz lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej, drobnych zabiegów ambulatoryjnych, a także do blisko 300 badań, w tym laboratoryjnych, obrazowych i czynnościowych.
Zamów ofertę na Welbi. Dowiedz się, co jeszcze możesz zyskać, decydując się na jeden z trzech pakietów tego prywatnego ubezpieczenia zdrowotnego.
Jak wykonuje się badanie szpiku kostnego?
Badanie szpiku kostnego wymaga na początku jego pobrania. Jak pobiera się szpik kostny? Materiał do badań pozyskać można na dwa główne sposoby - za pomocą biopsji aspiracyjnej i trepanobiopsji. Nie musisz obawiać się bólu, bo oba badania wykonywane są w miejscowym znieczuleniu. Pierwsze z nich polega na pobraniu próbki krwi szpikowej, drugie zaś na pobraniu fragmentu kości i szpiku. Biopsji aspiracyjnej dokonuje się przy użyciu specjalnej igły, a trepanobiopsja wymaga wycięcia kawałka kości. Najczęściej wykorzystywane do badania są grzebienie kości biodrowych lub mostek. Następnie pobrany materiał poddaje się analizie mikroskopowej. Badanie to fachowo określa się mielogramem. Oprócz niego szpik można poddać też wielu innym ocenom.
W jakim celu wykonuje się badanie szpiku kostnego? Istnieje wiele wskazań do tego typu badań, a wśród nich m.in.:
pancytopenia (zaburzenie hematologiczne, polegające na niedoborze wszystkich prawidłowych elementów morfotycznych krwi),
leukocytoza (zwiększony poziom leukocytów) o nieznanej przyczynie,
zespoły mielodysplastyczne,
przewlekle utrzymująca się gorączka o nieustalonej przyczynie,
podejrzenie włóknienia szpiku lub choroby spichrzeniowej,
powiększenie węzłów chłonnych o nieznanej przyczynie.
Przeszczep szpiku kostnego - na czym polega?
Uszkodzony szpik kostny to zagrożenie nie tylko dla zdrowia, ale i dla życia. Możliwe jest jego odbudowanie. Dokonuje się tego poprzez wprowadzenie do organizmu komórek odpowiedzialnych za produkcję elementów morfotycznych krwi. W tym celu przeszczepia się cały szpik kostny albo tylko tzw. komórki macierzyste (komórki krwiotworzenia), które mogą pochodzić z krwi pępowinowej lub obwodowej.
Oto główne rodzaje przeszczepów szpiku kostnego:
allogeniczny - dawca szpiku to osoba zgodna z biorcą pod względem tkankowym. Może to być członek rodziny, ale i całkowicie obcy człowiek, tzw. bliźniak genetyczny. Stosowany jest np. w przypadku ciężkiej niedokrwistości aplastycznej, przy ciężkich złożonych niedoborach odporności, w białaczce limfatycznej,
autologiczny - dawca i biorca szpiku to ta sama osoba. Po pobraniu szpiku poddaje się go oczyszczeniu i ponownie wprowadza. Stosowany jest w przypadku toksycznego leczenia nowotworu - chemioterapii lub radioterapii.
- A. Bochenek, M. Reicher, Anatomia człowieka, t. 1, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1968, s. 163, 288.
- M. Popielarska-Konieczna, Słownik szkolny. Biologia, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków 2003, s. 193.
- J. Sobiak, Przeszczepianie narządów i komórek krwiotwórczych - rys historyczny, „Nowiny Lekarskie” 2011, t. 80, nr 2, s. 157-161.
- J. Hołowiecki, Przeszczepianie szpiku i komórek krwiotwórczych z krwi obwodowej w nowotworach, [w:] M. Krzakowski (red.), Onkologia kliniczna, Borgis Wydawnictwo Medyczne, Warszawa 2006, s. 271–329.
- W. Sawicki, Histologia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2009, s. 227–229.
Powyższy materiał ma wyłącznie charakter edukacyjno-informacyjny, nie jest poradą lekarską i nie zastępuje konsultacji z lekarzem. Przed zastosowaniem się do wskazówek lub informacji o charakterze specjalistycznym zawartych w Welbi należy skonsultować ich treść z lekarzem. Welbi dokłada najwyższych starań, aby treść publikowanych materiałów był najlepszej jakości, ale nie ponosi odpowiedzialności za ich zastosowanie bez konsultacji z lekarzem.
