Co to jest temperament?

Co do tego, że temperament jest cechą wrodzoną, nie ma najmniejszych wątpliwości. Nie potrzeba do tego skomplikowanych badań – wystarczy wizyta na oddziale noworodkowym i obserwacja jego pacjentów. Każdy maluszek zachowuje się inaczej – część jest spokojna i wyciszona, inne prawie nieustannie płaczą. Te różnice w zachowaniu i reakcjach na czynniki środowiskowe i społeczne utrzymują się do końca życia. Oczywiście w miarę rozwoju sfery intelektualnej, więc z wiekiem, różnice stają się mniej widoczne. 

Możemy uznać, że to, jaki temperament otrzymamy w genach, jest jedynie podstawą do dalszego kształtowania osobowości. Z czasem do cech wrodzonych dochodzą czynniki społeczne i środowiskowe. Pamiętajmy, że nasze reakcje na różne sytuacje zaczynają być wyuczone – wszak rządzą nami również pewne normy współżycia społecznego. W dorosłym życiu temperament nie zawsze weźmie górę nad nimi. Z drugiej strony osoby spokojne i mniej przebojowe z natury często próbują pracować nad swoją osobowością, wpływając w ten sposób wrodzony temperament. 

Czy temperament to inaczej osobowość?

Ten błąd popełniają bardzo często osoby, które nie zagłębiają się w psychologię i nie wykazują typowo naukowego podejścia. Prof. dr hab. Jan Strelau, twórca regulacyjnej teorii temperamentu, mówi jasno: „Temperament jest jedną z cech składowych osobowości. Z temperamentem się rodzimy, jest więc obecny od wczesnego dzieciństwa. I należy do zjawisk najtrwalszych, co nie znaczy niezmiennych [...]. Z cechami osobowości nie rodzimy się, one kształtują się w wyniku interakcji szeroko rozumianego środowiska z cechami temperamentu”.

Jakie są rodzaje temperamentów?

Klasyfikacją temperamentów zajmowali się już starożytni filozofowie i lekarze. Hipokrates uważał, że rodzaj temperamentu zależy od – jak je nazywali – soków życiowych w organizmie: krwi, flegmy oraz czarnej i żółtej żółci. Na tej podstawie Galen opracował klasyfikację, która przetrwała do dziś i jest powszechnie stosowana w nazewnictwie. 

Rodzaje temperamentów Galena:

• Flegmatyk – potocznie człowiek, który działa powoli i trudno wyprowadzić go z równowagi. Miewa kłopot z nawiązywaniem kontaktów z ludźmi.

• Sangwinik – jest stabilny, reaguje właściwie do sytuacji, ale jest również bardziej otwarty na świat i ludzi. To urodzony optymista, który bez problemu wchodzi w relacje międzyludzkie.

• Melancholik – pesymista, skłonny do popadania w nastrój smutku i zadumy. Jest nadwrażliwy na krytykę, brakuje mu pewności siebie. Dobrze słucha, jest wrażliwy na piękno – melancholicy często są artystami. 

• Choleryk – typ dominujący, który swoje niezadowolenie wyraża bardzo głośno i dosadnie. Ambitny, urodzony przywódca, ale taki, który nie liczy się ze zdaniem innych.

Te krótkie opisy typów temperamentu nie są oczywiście matrycami, na których wybijane są ludzkie osobowości. Jak już wspomnieliśmy, nie ma identycznych ludzi, choć bazą jest wrodzony temperament. Co to znaczy? Otóż musimy zdać sobie sprawę, że wymienione powyżej typy mogą się przenikać – jedna osoba może być jednocześnie melancholikiem i flegmatykiem.

Choć podział Galena jest powszechnie stosowany i najbardziej znany, to warto przytoczyć również inne hipotezy, które na przestrzeni wieków pojawiały się w ramach badań nad ludzką osobowością. Na podział Galena nowe światło rzucił noblista Iwan Pawłow, który brał pod uwagę wrodzone cechy ośrodkowego układu nerwowego, bo – jak przyjął – to właśnie on steruje naszymi reakcjami.

Cytowany wyżej profesor Jan Strelau w swoich badaniach dowodzi, że temperament działa na dwóch poziomach: czasowym i energetycznym. Według niego na poziomie czasowym temperament możemy różnicować na podstawie szybkości reakcji na konkretne sytuacje. Natomiast na poziomie energetycznym możemy rozpoznać wrażliwość i wydolność, których poziom wpływa na umiejętność radzenia sobie w trudnych sytuacjach. 

Pamiętaj, że przyporządkowanie się do konkretnego rodzaju temperamentu nie przesądza o tym, jak będziemy funkcjonować na co dzień. O ile dzieci pewnych cech osobowości nie ukrywają, szczególnie w sytuacjach wyjątkowych, to dorośli mają już wpływ na swoje reakcje. 

Potoczne określenia temperamentu i ich znaczenie

W języku potocznym często błędnie rozumiemy pojęcie temperamentu. Na pytanie, co to znaczy mieć temperament, większość z nas wymieni cechy przywódcze, odwagę i głośne wypowiadanie swoich poglądów. Dzieje się tak dlatego, że nie wiemy do końca, czym jest temperament. Kiedy już uświadomimy sobie pełne znaczenie tego słowa, wiemy, że w języku psychologii każdy człowiek ma temperament, niezależnie od tego, czy jest spokojny, czy krewki.

O tym, że dziedziczymy temperament, mogą świadczyć określenia potoczne, np. hiszpański temperament. Co to znaczy? Dla nas to określenie oznacza osobę o silnym charakterze i pozytywnym podejściu do życia. Badacze uznają, że chodzi o grupę ludzi o zbliżonym genotypie, wychowanych w tej samej kulturze. 

Bardzo często słowo temperament używane jest w kontekście seksu. Co to jest temperament seksualny? To wygodna i elegancka, ale potoczna, nazwa poziomu libido. Wszyscy znamy określenie gorący temperament. Co ono znaczy? Potocznie odnosi się do osoby, która ma duże potrzeby seksualne.