Tiki nerwowe u dzieci – rodzaje, przyczyny i leczenie

Czym są tiki nerwowe?

Tiki to niecelowe, nagłe, rytmiczne skurcze mięśni (pojedynczych lub całych ich grup), pojawiające się bez udziału woli. Zwykle nasilają się one pod wpływem stresu, niemal całkowicie zaś wyciszają się podczas snu.

Tiki nerwowe najczęściej pojawiają się na twarzy (w obrębie mięśni mimicznych). Może to być np. mruganie powiekami, rozwieranie i zaciskanie oczu, ruchy skrzydełkami nosa, unoszenie brwi czy marszczenie czoła. Zdarzają się także gesty (czasem o charakterze nieprzyzwoitym), ruchy szyi, karku i obręczy barkowej, pociąganie nosem, nieartykułowane dźwięki czy powtarzanie słów wypowiedzianych przez innych.

Tiki pojawiają się najczęściej u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym (zwykle między 5. a 10. rokiem życia), zdecydowanie częściej u chłopców niż u dziewczynek. Nierzadko współwystępują z zaburzeniami mowy, objawami obsesyjnymi oraz problemami emocjonalnymi. Dzieci doświadczające zespołów tikowych często są nadpobudliwe, nadmiernie ruchliwe (zwłaszcza w wieku niemowlęcym), łatwo się rozpraszają, miewają problemy ze snem, przejawiają skłonność do lęków i agresji. Należy przy tym podkreślić, że sporadyczne, łagodne tiki są wśród dzieci bardzo powszechne i w takiej formie nie stanowią powodu do niepokoju – szacuje się, że występują u ok. 12–24% z nich.

Rodzaje tików u dzieci

Tiki nerwowe można podzielić według dwóch różnych klasyfikacji. Pierwsza z nich odnosi się do objętych nimi obszarów. Zgodnie z nią wyróżniamy:

• tiki w obrębie mięśni twarzy;

• tiki obejmujące mięśnie szyi, karku, głowy, barków, tułowia i kończyn (częściej górnych niż dolnych);

• wokalizacje (tiki głosowe), np.: chrząkanie, pomrukiwanie, pociąganie nosem, głośne, nieartykułowane dźwięki, wypowiadanie wyrazów wulgarnych (koprolalia) czy powtarzanie cudzych wypowiedzi (echolalia).

Druga klasyfikacja dzieli tiki dziecięce ze względu na przebieg oraz rokowanie. W tej typologii można wyróżnić:

• tiki proste i przemijające, obejmujące pojedyncze grupy mięśniowe, np. powieki, mięśnie dookoła oczu i gałek ocznych. Takie tiki przemijają samoistnie po kilku tygodniach lub miesiącach i nie wymagają leczenia;

• tiki przewlekłe lub o przebiegu podostrym, dotyczące pojedynczych albo licznych grup mięśniowych, połączone z wydawaniem różnych dźwięków. Ich nasilenie bywa zmienne i zwykle ustępują w okresie dojrzewania;

• tiki w przebiegu zespołu Tourette’a. Takie mimowolne ruchy mają zmienne nasilenie i zmienną lokalizację oraz dotyczą różnych grup mięśniowych. Tiki pojawiają się w wieku dziecięcym i mogą przedłużyć się na całe życie.

Zespół Tourette’a

W przypadku występowania wielu różnych tików ruchowych oraz co najmniej jednego tiku głosowego, pojawiających się wielokrotnie w ciągu dnia, można podejrzewać zaburzenie nazywane zespołem Tourette’a. Choroba ta występuje u ok. 0,5–1% populacji. Aby specjalista mógł zdiagnozować to zaburzenie, pacjent musi spełniać następujące kryteria diagnostyczne:

• wiele tików ruchowych i jedna lub więcej wokalizacji (niekoniecznie występujących jednocześnie);

• pojawianie się tików wielokrotnie w ciągu dnia, prawie codziennie lub nieregularnie przez ponad rok (przerwy nie mogą wynosić więcej niż 3 miesiące);

• zaburzenie powoduje niepokój i problemy społeczne, zawodowe oraz dotyczące innych obszarów codziennego życia;

• początek objawów przed 18. rokiem życia (średnio pojawiają się ok. 7. roku życia);

• zaburzenie nie może być wynikiem fizjologicznych konsekwencji przyjmowania substancji (takich jak środki pobudzające) lub ogólnego stanu zdrowia (np. powirusowego zapalenia opon mózgowych).

Przyczyny tików nerwowych u dzieci

Niestety nie do końca wiadomo, skąd się biorą tiki u dzieci, choć oczywiście badacze mają swoje teorie na ten temat. Większość z nich mieści się w obrębie dwóch różnych interpretacji tego typu objawów. Pierwszą z nich można określić mianem podejścia organicznego. Odwołuje się ona do zmian w mózgu powstałych jeszcze w okresie prenatalnym, np. w wyniku patologii ciąży lub podczas porodu (w wyniku niedotlenienia), a także do przedłużających się schorzeń w wieku wczesnoniemowlęcym. Potwierdzeniem tej teorii może być fakt, iż u dzieci z tikami często można zaobserwować inne symptomy organicznego uszkodzenia mózgu.

Drugie wyjaśnienie nazywane jest interpretacją psychoanalityczną. Jej zwolennicy są zdania, że tiki to nic innego, jak konsekwencja niewyrażania niepokoju i agresji przez dzieci z zaburzeniem ekspresji emocji. Według tej teorii przyczynami tików mogą być rodzice dominujący, ograniczający swobodę lub inne dysfunkcje rodziny, np. alkoholizm opiekunów. Niestety w tym przypadku tiki u dziecka mogą powodować coś w rodzaju błędnego koła. Tego rodzaju objawy nierzadko spotykają się z brakiem akceptacji ze strony rówieśników w przedszkolu lub w szkole. Złe traktowanie sprawia, że dziecko staje się jeszcze bardziej zestresowane, a w efekcie tiki się nasilają – w skrajnych przypadkach w stopniu uniemożliwiającym normalne funkcjonowanie.

Jak leczyć tiki nerwowe u dzieci?

Wbrew temu, co być może podpowiadałaby niektórym intuicja, nie należy zwracać dziecku uwagi z powodu jego tików ani wymagać, by je powstrzymało. Próby wstrzymywania tych ruchów powodują napięcie, które prowadzi jedynie do przymusu generowania kolejnych tików. Z pewnością ważne jest stworzenie dziecku przyjaznych, bezpiecznych warunków: niewyśmiewanie go, obrona przed pogardą ze strony innych oraz zapewnianie o swojej akceptacji.

Istnieje spora szansa, że tiki ustąpią samoistnie. Jeśli jednak tak się nie stanie, a skurcze mięśni będą przeszkadzać w życiu, np. zakłócać naukę i negatywnie wpływać na relacje z rówieśnikami, można zdecydować się na wizytę u psychoterapeuty lub neurologa. Najbardziej podstawową metodą leczenia takich problemów jest terapia poznawczo-behawioralna. Ważne są także ćwiczenie relaksacji oraz poprawa komunikacji emocjonalnej w rodzinie. W niektórych przypadkach lekarz może zdecydować o włączeniu farmakoterapii.