Toczeń trzewny – sposoby rozpoznania, objawy i rozpowszechnienie choroby

Co to jest toczeń trzewny?

Toczeń rumieniowaty układowy to zapalna choroba tkanki łącznej o podłożu autoimmunologicznym. Dla jej określenia nierzadko stosuje się również nazwę „toczeń trzewny”. Wiąże się to z tym, że w jej przebiegu zajęte są różne narządy i układy. Można zatem powiedzieć, że w toczniu układowym zajęte zostają trzewia, czyli wnętrzności, narządy znajdujące się w jamach ciała. To choroba o wieloletnim przebiegu, w którym okresy zaostrzeń przeplatane są okresami remisji, czyli brakiem objawów chorobowych. Stąd też celem leczenia tocznia trzewnego jest możliwie najszybsze osiągnięcie trwałej remisji, a tym samym ograniczenie ryzyka uszkodzenia narządów. Toczeń rumieniowaty trzewny ma nie do końca poznaną etiologię, czyli przyczyny powstawania. Uważa się, że w rozwój tej choroby zaangażowane są czynniki genetyczne, hormonalne, środowiskowe, immunologiczne, zakaźne.

Rozpowszechnienie tocznia trzewnego

Toczeń trzewny pojawić się może na każdym etapie życia, a około 20% przypadków ma początek w okresie dzieciństwa lub dojrzewania. U młodzieży stwierdza się przewagę płci żeńskiej w stosunku 5 : 1, ale wskaźnik ten ulega zmianie w populacji osób dorosłych do wartości 10 : 1.Szacuje się, że w Europie z toczniem trzewnym zmaga się średnio pół miliona osób. W Polsce liczba chorych wynosi około 20 000 osób.

Toczeń trzewny – objawy

Toczeń układowy to – jak stwierdzono na początku – choroba wielonarządowa. Stąd też jej obraz kliniczny jest niezmiernie złożony. W związku z tym sposób leczenia tocznia trzewnego powinien być indywidualnie dopasowany do każdego chorego. Schorzenie może doprowadzić do poważnego uszkodzenia narządów. Szacuje się, że dotyczy to nawet ponad połowy chorych. Toczeń trzewny stanowi przez to istotną przyczynę niesprawności, pogarszając tym samym funkcjonowanie chorych w różnych dziedzinach życia. Ograniczenia związane z chorobą wiążą się niekiedy z koniecznością zmiany pracy zawodowej, planów rodzinnych czy trybu funkcjonowania. Choroba stanowi też zagrożenie dla życia. Uważa się, że pięcioletnie przeżycie chorych od chwili rozpoznania tocznia trzewnego wynosi 95%, 10-letnie – 92%.

Specjaliści podają, że najczęściej zajętym narządem w toczniu trzewnym są nerki. Światowa Organizacja Zdrowia z uwagi na skalę problemów w nerkach opracowała sześciostopniowy podział tzw. nefropatii toczniowej. Choroba często atakuje ośrodkowy układ nerwowy. Najczęściej stwierdzonymi objawami ze strony tego układu są: zaburzenia poznawcze, drgawki oraz bóle głowy o podłożu naczyniowym lub migrenowym. Nierzadko u chorych pojawiają się objawy ze strony układ kostno-mięśniowy, takie jak: bóle mięśni i stawów, zaniki mięśni, obrzęk w stawie. Stosunkowo powszechną manifestacją tocznia trzewnego jest skóra. Objawem charakterystycznym są zmiany skórne na twarzy, przypominające kształtem motyla. Przy natężeniu zmian skórnych stosuje się niekiedy określenie toczeń skórny. Do objawów z poszczególnych narządów dochodzą też objawy ogólne, np.: osłabienie, zmęczenie, powiększenie węzłów chłonnych.

Toczeń trzewny – jakie badania należy wykonać?

Toczeń trzewny jest chorobą bardzo podstępną, dającą niespecyficzne objawy, w związku z tym jego rozpoznanie jest czasami bardzo trudne. Pomocne w postawieniu diagnozy okazują się kryteria klasyfikacyjne, ustalone przez Amerykańskie Kolegium Reumatologiczne, które przedstawiają się następująco:

• rumień na twarzy (zmiany nie przekraczają bruzd nosowo-wargowych);

• nadwrażliwość na promieniowanie słoneczne;

• rumień krążkowy (charakteryzują go rumieniowo-bliznowaciejące zmiany skórne);

• zmiany w układzie nerwowym;

• stan zapalny opłucnej lub osierdzia;

• owrzodzenia jamy ustnej;

• nieprawidłowe miana przeciwciał przeciwjądrowych (znane też jako ANA; to przeciwciała skierowane przeciwko składnikom jądra komórkowego);

• zapalenie stawów;

• zmiany w nerkach (obecność komórkowych wałeczków w moczu, białkomocz > 0,5 g/dobę);

• zaburzenia hematologiczne (stwierdzono przynajmniej dwa razy leukopenię i limfopenię, niedokrwistość hemolityczna z retikulocytozą, małopłytkowość);

• zaburzenia immunologiczne:

  • obecność przeciwciał anty-Sm, czyli reagujących z antygenem jądrowym Sm;

  • nieprawidłowe miano przeciwciał anty-dsDNA, czyli reagujących z natywnym DNA;

  • obecność przeciwciał aPL, czyli antyfosfolipidowych.

Jeżeli pacjent spełni więcej niż 4 z wymienionych wyżej kryteriów, to przemawia to za stwierdzeniem tocznia układowego trzewnego. Spełnienie mniej niż 4 kryteriów pozwala na rozpoznanie zespołu toczniopodobnego. Choroby nie można też stwierdzić w przypadku niespełnienia żadnego z kryteriów immunologicznych, czyli związanych z odpornością.

Diagnostyka tocznia trzewnego rozpoczyna się od badania podmiotowego – szczegółowego wywiadu z pacjentem – badania przedmiotowego oraz badań laboratoryjnych, a wśród nich szczególne miejsce zajmują: morfologia krwi, wskaźnik stanu zapalnego, poziom przeciwciał przeciwjądrowych i antyfosfolipidowych. Poza tymi badaniami w diagnostyce tocznia układowego lekarze posiłkują się wieloma dodatkowymi badaniami, które zlecają w zależności od towarzyszących chorobie objawów.