Układ pokarmowy – funkcje, charakterystyka

Budowa układu pokarmowego

Układ pokarmowy to kilka powiązanych ze sobą odcinków, które różnią się swoimi funkcjami. Przewód pokarmowy u dorosłej osoby ma około 8 metrów długości. Jego ściana jest zbudowana z trzech warstw: błony śluzowej, błony mięśniowej i błony surowiczej. Przewód pokarmowy składa się z:

• jamy ustnej,

• gardła,

• przełyku,

• żołądka,

• jelita cienkiego,

• jelita grubego,

• odbytu.

Do przewodu pokarmowego należą również gruczoły: ślinianki, trzustka i wątroba. Zadaniem układu pokarmowego jest dostarczanie organizmowi składników, niezbędnych do jego właściwego funkcjonowania, trawienia i wydalania. Dla zachowania zdrowia ważne jest, aby każdy element układu pokarmowego funkcjonował prawidłowo. Dolegliwości bólowe mogą świadczyć o chorobach, takich jak: wrzody żołądka lub dwunastnicy, zakażenie Helicobacter pylori, zespół jelita drażliwego (IBS) czy refluks.

Funkcje układu pokarmowego

Jedną z ważniejszych funkcji układu pokarmowego jest trawienie, które rozpoczyna się w jamie ustnej. Biorą w nim udział m.in. ślinianki, które produkują enzymy pomagające w całym procesie. Zęby natomiast są odpowiedzialne za rozdrobnienie lub roztarcie pokarmu, a następnie za przekazanie go do gardła i przełyku. Język pozwala na rozpoznawanie smaku, a także pomaga w przesuwaniu treści pokarmowej w kierunku gardła. 

Gardło to miejsce, w którym łączą się drogi pokarmowe z oddechowymi. Jest ono przedłużeniem jamy ustnej, a w dalszej części łączy się z krtanią i przełykiem. Gardło zbudowane jest z mięśni poprzecznych. Jego wnętrze wyścielone jest natomiast błoną śluzową. Przez gardło transportowany jest pokarm do przełyku, którego zadaniem jest jedynie dalszy transport jedzenia. Nie pełni on funkcji trawiennej. Zaburzenia pasażu treści pokarmowej w górnym odcinku przewodu pokarmowego mogą wymagać żywienia dojelitowego, dlatego dbanie o cały układ jest bardzo istotne. 

Żołądek to kolejna część układu pokarmowego. Najłatwiej go scharakteryzować jako rozciągliwy worek, który gromadzi i przetwarza pokarm. Jego ściany są wyścielone błoną śluzową wraz z gruczołami wydzielającymi soki żołądkowe. Dzięki skurczom mięśni gładkich żołądka pokarm jest mieszany wraz z sokami, a następnie przemieszczany dalej w formie papki. Pokarm w żołądku najczęściej zalega przez 3–4 godziny. Charakterystyczne „ssanie w żołądku” oznacza, że nastąpiło jego opróżnienie, a spożyte jedzenie zostało przetransportowane dalej do jelit. 

Najdłuższą częścią układu pokarmowego jest jelito cienkie. Może ono mieć nawet 4–5 metrów długości. Odbywa się w nim proces trawienia oraz wchłaniania składników odżywczych z jedzenia. Jelito cienkie można podzielić na trzy odcinki: dwunastnicę, jelito czcze i jelito kręte. Błona śluzowa jelita cienkiego jest pokryta kosmkami jelitowymi. Zwiększają one powierzchnię wchłaniania składników z pokarmów. Zaburzenia funkcjonowania tego odcinka układu pokarmowego mogą skutkować pojawieniem się różnych chorób, takich jak: zespół jelita drażliwego, celiakia czy choroba Leśniowskiego-Crohna.

Niestrawione resztki pokarmu są transportowane do jelita grubego, gdzie są formowane w kał. W jelicie grubym żyje kilkaset różnych rodzajów bakterii. Tworzą one mikroflorę, a niektóre z nich produkują witaminy z grupy B oraz K. Warto regularnie wykonywać badania nie tylko krwi, ale również posiew kału czy ogólne badanie moczu. Pozwalają one na wczesne wykrycie nieprawidłowości. 

Rola najważniejszych narządów

Wątroba

Wątroba należy do układu pokarmowego. Jest to największy gruczoł w ludzkim organizmie. Znajduje się po prawej stronie brzucha. Wątroba waży około 1,5 kg. Pełni kilka ważnych funkcji, takich jak:

• przemiana lipidów, węglowodanów i białek,

• gromadzenie zapasów witamin (A, D, B12) oraz ferrytyny i żelaza,

• detoks organizmu (usuwanie toksyn po spożyciu alkoholu, tłustych potraw, leków),

• przemiana hemu w bilirubinę,

• wytwarzanie żółci,

• funkcje odpornościowe,

• przemiana glukozy w glikogen.

Wątroba może być narażona na choroby, takie jak: wirusowe zapalenie wątroby (WZW), marskość, stłuszczenie, niewydolność, choroba Wilsona czy hemochromatoza. Narząd ten ma również właściwości tłumienia nadmiernej odpowiedzi immunologicznej. 

Trzustka

Trzustka jest zlokalizowana za żołądkiem, na środku nadbrzusza. Jest niewielka, waży zaledwie 60–120 g. Funkcją trzustki jest wytwarzanie soku trzustkowego, a także produkowanie ważnych hormonów: insuliny, glukagonu i somatostatyny. Najczęstszym schorzeniem tego narządu jest ostre zapalenie trzustki, które powstaje na ogół w wyniku nadużywania alkoholu lub w przebiegu kamicy żółciowej.

Jak dbać o układ pokarmowy?

Kluczowe znaczenie w utrzymaniu układu pokarmowego w dobrej kondycji ma dieta. Powinna być bogata w świeże warzywa i owoce oraz w produkty pełnoziarniste. Należy zapewniać sobie odpowiednią ilość błonnika, który reguluje perystaltykę jelit. Warto pić wodę. Nawodnienie organizmu jest bardzo ważne dla zdrowia. Z jadłospisu natomiast należy wykluczyć przetworzoną żywność, alkohol, tłuste potrawy, słodycze. Posiłki powinny być urozmaicone, kolorowe i sezonowe. Zła dieta, przejadanie się, spożywanie nieświeżych produktów czy nadmiar alkoholu może spowodować wymioty, podczas których należy zmodyfikować swoją dietę aż do momentu ustania wszelkich towarzyszących im dolegliwości. 

Negatywnie na organizm, w tym na układ pokarmowy, wpływa stres. Jeśli masz możliwość, to warto go mocno ograniczyć. Możesz sięgnąć po napary ziołowe, takie jak melisa czy rumianek, a także zastosować techniki relaksacyjne, medytację, jogę. Dobrym pomysłem jest zlokalizowanie źródła stresu i wyeliminowanie go.