Układ przywspółczulny – za jakie zadania odpowiada i jak jest zbudowany?

Czym jest układ przywspółczulny?

Układ przywspółczulny, znany również jako układ parasympatyczny, stanowi integralną część autonomicznego układu nerwowego człowieka, odpowiadając za regulację nieświadomych funkcji organizmu, takich jak trawienie, oddychanie, bicie serca czy metabolizm. Jego działanie jest zazwyczaj przeciwstawne do układu współczulnego, razem tworząc system, który pozwala na dynamiczną równowagę wewnętrzną organizmu, znaną jako homeostaza.

• Dowiedz się, jak dbać o układ nerwowy.

Jak zbudowany jest układ przywspółczulny?

Układ przywspółczulny składa się z komórek nerwowych, które dzielą się na dwa główne rodzaje: preganglionowe i postganglionowe. Nerwy preganglionowe mają swoje ciała komórkowe zlokalizowane w ośrodkowym układzie nerwowym (OUN) – dokładniej w rdzeniu kręgowym oraz w niektórych częściach mózgu. Od nich wychodzą włókna nerwowe, które łączą się z komórkami postganglionowymi w zwojach przywspółczulnych, znajdujących się blisko narządów docelowych.

Włókna przywspółczulne unerwiają wiele narządów wewnętrznych, w tym serce, płuca, żołądek, jelita, wątrobę, trzustkę, nerki i pęcherz moczowy. Ich działanie jest głównie anaboliczne, czyli budujące – promują stan odpoczynku i regeneracji, zmniejszając tętno, obniżając ciśnienie krwi, stymulując trawienie oraz aktywując metabolizm.

Za jakie funkcje odpowiada układ przywspółczulny?

Układ przywspółczulny pełni kluczową rolę w przywracaniu i utrzymaniu stanu spoczynku oraz regeneracji organizmu. Jego działanie obejmuje:

• zwolnienie tętna i obniżenie ciśnienia krwi,

• stymulację procesów trawiennych poprzez zwiększenie wydzielania soków trawiennych,

• zwiększenie aktywności perystaltyki jelit, co ułatwia trawienie,

• metabolizm energetyczny, promując gromadzenie energii,

• zmniejszenie przepływu krwi do mięśni szkieletowych,

• aktywację procesów regeneracyjnych w organizmie.

• Dowiedz się, jakie mogą być przyczyny tików nerwowych.

Układ współczulny i przywspółczulny porównanie

Układ współczulny i przywspółczulny stanowią dwie przeciwstawne, ale uzupełniające się części autonomicznego układu nerwowego, regulujące nieświadome funkcje organizmu. Główne różnice między nimi to:

1. Reakcje na stres – układ współczulny przygotowuje organizm do działania w sytuacjach stresowych („walcz albo uciekaj”), zwiększając tętno, ciśnienie krwi, przepływ krwi do mięśni oraz uwalniając glukozę z wątroby dla dodatkowej energii. Układ przywspółczulny działa odwrotnie, uspokajając organizm po stresie i przywracając stan spoczynku.

2. Rozmieszczenie zwojów nerwowych – w układzie współczulnym zwoje znajdują się blisko rdzenia kręgowego, podczas gdy w układzie przywspółczulnym zwoje umieszczone są bliżej lub w ścianach narządów docelowych.

3. Neuroprzekaźniki – oba układy używają acetylocholiny, ale w różnych miejscach. W układzie przywspółczulnym acetylocholina jest neuroprzekaźnikiem zarówno w synapsach preganglionowych, jak i postganglionowych. Układ współczulny używa acetylocholiny na poziomie synaps preganglionowych, ale głównie noradrenaliny w synapsach postganglionowych.

Układ przywspółczulny odgrywa zasadniczą rolę w zachowaniu homeostazy organizmu przez promowanie procesów regeneracyjnych i zachowawczych. Rozumienie jego funkcji i różnic względem układu współczulnego jest kluczowe dla zrozumienia, jak nasze ciała radzą sobie ze stresem, odpoczynkiem i regeneracją.

Choroby układu przywspółczulnego

Choroby układu przywspółczulnego, choć rzadsze niż zaburzenia układu współczulnego, mogą znacząco wpływać na jakość życia osób dotkniętych nimi. Zaburzenia te mogą być pierwotne, wynikające bezpośrednio z dysfunkcji układu przywspółczulnego, lub wtórne, będące konsekwencją innych stanów chorobowych.

• Zespół Hornera – zespół objawów wynikający z uszkodzenia ścieżek nerwowych układu przywspółczulnego, które prowadzą do oka. Przyczyny mogą być różnorodne, w tym guzy, urazy, czy choroby naczyń.

• Neuropatia autonomiczna – stan, w którym dochodzi do uszkodzenia nerwów autonomicznych, w tym przywspółczulnych. Często towarzyszy innym chorobom, takim jak cukrzyca, i może wpływać na różne funkcje organizmu, w tym ciśnienie krwi, trawienie, i funkcje pęcherza.

• Zespół suchego oka (keratoconjunctivitis sicca) – choć może mieć wiele przyczyn, jedną z nich jest niedostateczna regulacja łzawienia przez układ przywspółczulny.

• Atrofia wieloukładowa (MSA, Multiple System Atrophy) – rzadka choroba neurodegeneracyjna, która obejmuje uszkodzenie autonomicznego układu nerwowego, w tym układu przywspółczulnego.

Przeczytaj też, czym jest choroba Alzheimera i choroba Parkinsona – dwie dość powszechne choroby neurodegeneracyjne.

Objawy chorób układu przywspółczulnego

Objawy związane z dysfunkcją układu przywspółczulnego mogą być różnorodne i zależą od specyfiki oraz stopnia zaawansowania choroby. Do najczęstszych objawów należą:

• Zaburzenia trawienia, takie jak nudności, wymioty, zaparcia, lub biegunki, wynikające z nieprawidłowej regulacji perystaltyki jelit.

• Zaburzenia pracy serca, w tym niewłaściwa reakcja tętna na zmiany pozycji ciała, co może prowadzić do omdleń lub uczucia zmęczenia.

• Zaburzenia regulacji ciśnienia krwi, w tym ortostatyczna hipotensja, czyli spadek ciśnienia krwi po zmianie pozycji ciała.

• Zaburzenia termoregulacji, w tym nadmierne pocenie się lub brak zdolności do pocenia się, co wpływa na zdolność organizmu do regulacji temperatury.

• Problemy z oddawaniem moczu, takie jak zatrzymanie moczu lub nietrzymanie moczu, wynikające z dysfunkcji pęcherza.

• Suche oczy i suche usta z powodu zmniejszonego wydzielania łez i śliny.

• Zmęczenie i osłabienie, często wynikające z ogólnego wpływu dysfunkcji autonomicznej na organizm.

• Przeczytaj, jakie są objawy demencji starczej.

Leczenie chorób układu przywspółczulnego 

Diagnoza i leczenie zaburzeń układu przywspółczulnego wymagają kompleksowej oceny medycznej, która może obejmować badania fizykalne, testy laboratoryjne, badania obrazowe, oraz testy funkcji autonomicznych. Leczenie jest zazwyczaj ukierunkowane na łagodzenie objawów i może obejmować farmakoterapię, zmiany w stylu życia, oraz wsparcie terapeutyczne w zależności od podstawowej przyczyny i specyfiki objawów.