Jak wzrasta masa ciała w ciąży?

Jak powinna wzrastać masa ciała w ciąży? 

W literaturze możemy znaleźć wiele sposobów obliczania prawidłowego przyrostu masy ciała. Wpływ na masę ciała w ciąży ma wiele czynników, m.in.: wiek, masa ciała przed ciążą, styl życia, dieta, rodzaj aktywności fizycznej, jak również geny. Według Institute of Medicine kobieta z niedowagą (BMI < 19) w okresie ciąży powinna przybrać na wadze od 12 do 18 kg. Natomiast ciężarna z otyłością (BMI > 29) nie powinna przytyć w ciąży więcej niż 6 kg [1]. Do podobnych wniosków doszedł również polski diabetolog doktor M. Jasik, który w swoich opracowaniach wskazuje, że średni przyrost masy ciała kobiety w ciąży powinien wynosić do 12 kg [2]. Urodzony w terminie noworodek prawidłowo odżywiającej się w ciąży matki optymalnie waży około 3,5 kg. 

W I trymestrze ciąży masa ciała zmienia się nieznacznie, rośnie o około 2 kg. W II trymestrze zachodzi dynamiczny proces rozwoju płodu, a wraz z nim zwiększa się masa płynu owodniowego. W rezultacie kobieta może przytyć do 0,5 kg na tydzień, co jest widoczne w zmianie wielkości brzucha. W III trymestrze wzrost masy ciała jest podobny, jednak zostaje zahamowany niedługo przed porodem. 

Na masę ciała ciężarnej oprócz płodu składają się również: woda, która może ważyć nawet 5 kg, zmagazynowany tłuszcz i białko, powiększona macica i piersi, zwiększona objętość krwi i łożysko. Dane te nie dotyczą natomiast kobiety w ciąży bliźniaczej, która zakłada wzrost masy ciała matki nawet do 20 kg. 

Nadwaga i niedowaga w ciąży – skutki dla matki i dziecka 

Zarówno nadwaga, jak i niedowaga kobiety w ciąży może mieć negatywne skutki dla rozwoju i zdrowia dziecka. Dzieci matek otyłych narażone są na: rozwój makrosomii, urazy poporodowe, wystąpienie dystocji barkowych, nadciśnienie tętnicze. U kobiety otyłej rodzącej naturalnie istnieje ponadto ryzyko rozległego pęknięcia krocza. Otyłość ciężarnej nie tylko przyczynia się do nadwagi dziecka, ale też trzykrotnie zwiększa ryzyko obumarcia płodu. 

Kobiety z niskim wskaźnikiem BMI częściej rodzą dzieci z małą masą urodzeniową. Wzrasta również ryzyko umieralności okołoporodowej. Utrzymująca się przez całą ciążę zbyt niska masa ciała matki zwiększa ryzyko przedwczesnego porodu. Ponadto dzieci, które w okresie płodowym były niedożywione, w dorosłym życiu są bardziej narażone na rozwój nietolerancji glukozy, nadciśnienia tętniczego, otyłości, choroby niedokrwiennej serca, miażdżycy. 

Zapotrzebowanie energetyczne a rozwój płodu

Wraz z rozwojem płodu zmianie ulega proces przemiany materii matki i zapotrzebowanie na podstawowe składniki odżywcze, w tym na składniki mineralne i witaminy. Do końca I trymestru wydatek energetyczny pozostaje bez zmian, a przyszła mama może kontynuować swoją dotychczasową dietę pod warunkiem, że przed zajściem w ciążę nie miała niedowagi. Pierwsze nawyki żywieniowe ulegają natomiast zmianie wraz z początkiem II trymestru. Według Światowej Organizacji Zdrowia w II i III trymestrze dodatkowy wydatek energetyczny wynosi około 300 kcal na dobę [3].

Polskie normy żywienia nieco różnią się od tych wytycznych, zalecając w II trymestrze ciąży wzrost wartości energetycznej o 360 kcal/dobę, a w III trymestrze do 475 kcal/dobę. Normy te dotyczą kobiet, które przed ciążą nie miały niedowagi lub nadwagi. Przy uwzględnianiu zapotrzebowania energetycznego ciężarnej należy wziąć również pod uwagę: wiek, masę ciała przed ciążą, rodzaj wykonywanej pracy, styl życia, aktywność fizyczną i jej częstotliwość. Zapotrzebowanie energetyczne wzrasta w II i III trymestrze ciąży. Zapotrzebowanie na składniki pokarmowe rozkłada się następująco: tłuszcze powinny stanowić 30% żywienia, białko do 25% i węglowodany do 45%. 

Prawidłowa dieta w ciąży

Produkty niepolecane do spożywania w ciąży: 

• surowe mięso i ryby (mogą być źródłem chorobotwórczych bakterii i pasożytów); 

• niepasteryzowane mleko i sery pleśniowe (ze względu na ryzyko zakażenia bakterią Listeria monocytogenes); 

• żywność wysokoprzetworzona;

• produkty zawierające aspartam; 

• surowe jajka;

• wątróbka (z powodu wysokiej zawartości cholesterolu i dużego stężenia witaminy A). 

Ciężarna powinna ponadto ograniczyć do minimum spożywanie nasyconych kwasów tłuszczowych. W związku z wysokim zapotrzebowaniem pełnowartościowego białka, witamin z grupy B, żelaza i wapnia w okresie ciąży nie jest wskazana dieta wegetariańska. W przypadku praktykowania takiego sposobu żywienia przed ciążą przyszła mama powinna być pod stałą kontrolą lekarza i regularnie wykonywać badania krwi z oznaczeniem stężenia witamin. Ciężarna stosująca dietę wegetariańską jest bardziej narażona na rozwój niedokrwistości. Wynika to ze słabej przyswajalności żelaza z produktów roślinnych. W takim przypadku niezbędna jest suplementacja, która powinna być prowadzona tylko pod kontrolą lekarza. Na bardzo duży niedobór składników narażone są ciężarne na diecie wegańskiej. Wówczas niezbędna jest suplementacja lekami wieloskładnikowymi.

Dieta kobiety w ciąży powinna być urozmaicona, pełnowartościowa i pokrywająca dzienne zapotrzebowanie na białko, węglowodany i tłuszcze. Bardzo ważne jest uwzględnienie w codziennym żywieniu nienasyconych kwasów tłuszczowych omega. Są one niezbędne do prawidłowego rozwoju mózgu płodu, funkcjonowania neuronów, wykształcenia funkcji poznawczych, a także rozwoju narządów mowy i wzroku. Zalecane spożycie tłuszczów wynosi do 14 g na dobę w II trymestrze ciąży i do 18 g na dobę w III trymestrze ciąży. Należy pamiętać o spożywaniu właściwych proporcji kwasów omega. Prawidłowy stosunek omega-6 do omega-3 dla kobiety w ciąży nie przekracza 4 : 1. W 2011 roku Europejski Urząd do spraw Bezpieczeństwa Żywności wydał rekomendację, według której dzienna dawka DHA i EPA powinna wynosić 450 mg, z czego 200 mg powinno mieć pochodzenie z diety (co odpowiada spożywaniu ryb morskich 2 razy w tygodniu), a 250 mg z suplementów [4]. Ponadto według wytycznych PTGiP  u ciężarnych spożywających przed ciążą mniej ryb niż zalecana ilość stosuje się preparaty zawierające 600 mg DHA. U kobiet z zagrażającym porodem przedwczesnym poleca się przyjmowanie 1000 mg DHA.

Niezbędnym składnikiem w diecie ciężarnej jest błonnik. Jego bogatym źródłem są głównie produkty zbożowe (kasze, płatki owsiane, pieczywo razowe), a także warzywa (seler, marchew) i owoce (pomarańcze, jabłka). Przyszła mama powinna pamiętać również o niskiej podaży cukru i wysokiej witamin oraz składników mineralnych, głównie: żelaza, witaminy D, folianów, cynku, jodu.