Wścieklizna – co to jest? Przyczyny powstania i objawy chorobowe

Co to jest wścieklizna?

Wścieklizna to choroba odzwierzęca, wywoływana przez wirus RNA z rodziny Rhabdoviridae z rodzaju lyssavirus.W krajach rozwiniętych wścieklizna została niemal w pełni wyeliminowana dzięki szczepieniom. Jednak w pewnych częściach świata to w dalszym ciągu częsta choroba. Szacuje się, że w skali globu z powodu wścieklizny umiera około 55 tysięcy osób, w tym przede wszystkim na terenie Azji (zwłaszcza w Indiach) i Afryki Subsaharyjskiej. Wiąże się to z ograniczoną dostępnością do szczepień i dużą liczbą bezpańskich psów. Stąd też osoby podróżujące w te rejony powinny pamiętać o profilaktyce przeciw wściekliźnie z uwagi na wysokie ryzyko zakażenia. W poradnikach Welbi.pl przeczytać można również o innych chorobach podróżnych, w tym m.in. o: malarii,WZW B, durze brzusznym, żółtej febrze, zemście faraona.

Wścieklizna – jak się nią można zarazić?

Wirus wścieklizny przenoszony jest razem ze śliną chorego zwierzęcia. Człowiek może się nim zarazić podczas ugryzienia albo oślinienia, kiedy zainfekowana ślina trafia na uszkodzoną skórę lub błony śluzowe. W sporadycznych przypadkach do zakażenia dochodzi na skutek wdychania aerozolu z odchodami nietoperzy. Rezerwuarem chorobotwórczego wirusa są dzikie zwierzęta, w tym zwłaszcza: lisy, nietoperze, gryzonie, kuny, wiewiórki, borsuki, sarny, ale i zwierzęta domowe – psy czy koty. Aby ograniczyć ryzyko wścieklizny, powinno się unikać kontaktu ze zwierzętami przejawiającymi nietypowe zachowania. Przykładowo dzikie zwierzęta stają się ufne i skłonne do kontaktów z ludźmi.

Wścieklizna – objawy u człowieka i przebieg choroby

Okres wylęgania się wścieklizny jest różny – może wynosić od 10 dni do nawet 12 tygodni. Czas ten determinowany jest głównie lokalizacją ukąszenia i ilością wirusa, która została wprowadzona do organizmu człowieka. Wirus namnaża się początkowo w miejscu wniknięcia. Następnie wzdłuż włókien nerwowych dociera do ośrodkowego układu nerwowego. Tam intensywnie replikuje się i drogą włókien nerwowych szerzy się po organizmie, docierając do wielu narządów.

Przebieg wścieklizny u człowieka podzielić można na dwa główne etapy:

1. Faza zwiastunowa trwa do 4 dni, towarzyszą jej niespecyficzne objawy w obrębie miejsca ukąszenia, takie jak: ból, pieczenie, drętwienie, mrowienie, podwyższona temperatura ciała, ból głowy, ogólne osłabienie, nudności i wymioty.

2. Faza poważnych zaburzeń – objawami wścieklizny są: zaburzenia zachowania (zwykle pobudzenie), omamy słuchowe lub wzrokowe, ataki drgawek i skurczów mięśni odpowiadających za oddychanie i połykanie, światłowstręt, ślinotok, hydrofobia (widok albo dźwięk wody wyzwala lub nasila dolegliwości), splątanie, bezsenność, wzrost ciśnienia tętniczego, zaburzenia rytmu serca.

Objawy wścieklizny u ludzi dają o sobie znać w ciągu 2–12 tygodni od zakażenia, o ile nie zostaną podjęte odpowiednie działania zapobiegawcze. Choroba wiąże się z ryzykiem śmierci – chory umiera głównie z powodu niewydolności oddechowej. Należy podkreślić, że zdarzają się przypadki zakażeń utajonych, które przez wiele lat mogą nie dawać objawów chorobowych.

Wścieklizna – jak ją rozpoznać i leczyć?

Rozpoznanie wścieklizny opiera się na szczegółowo przeprowadzonym wywiadzie, stwierdzeniu objawów klinicznych, wynikach badań laboratoryjnych pacjenta i podejrzanego zwierzęcia. Do tej pory nie opracowano skutecznej metody leczenia wścieklizny. Stosuje się leczenie objawowe. Działania opierają się głównie na profilaktyce. Bardzo ważne jest odpowiednie postępowanie z raną po ugryzieniu przez zwierzę. Należy pozwolić, aby krew przez jakiś czas swobodnie wypływała z rany, przemyć ją wodą z mydłem, zdezynfekować, nałożyć opatrunek oraz zgłosić się do lekarza.Chorego człowieka, u którego wystąpiły objawy, izoluje się głównie w celu zapewnienia mu spokoju. 

Wścieklizna – szczepienie i inne metody profilaktyki

Profilaktyka wścieklizny opiera się przede wszystkim na szczepieniach zwierząt i ludzi. W Polsce od 1950 r. prowadzone są masowe szczepienia psów, a od 1993 r. masowe szczepienia dzikich zwierząt. Od 1986 r. dostępne są szczepienia przeciw wściekliźnie dla ludzi. Działania minimalizujące ryzyko zachorowania na wściekliznę można podzielić na dwa obszary:

1. Profilaktyka przedekspozycyjna to szczepienie ludzi narażonych w sposób szczególny na zakażenie wirusem wścieklizny, np. weterynarzy, leśników, podróżujących.Schemat szczepienia na wściekliznę obejmuje 3 dawki podstawowe, podawane w odstępach 0, 7, 21–28 dni, dawkę uzupełniającą po 12 miesiącach od ostatniego szczepienia, dawki przypominające co 5 lat.

2. Profilaktyka poekspozycyjna skierowana jest do osób, które miały kontakt z chorym na wściekliznę zwierzęciem. Polega ona na podaniu szczepionki lub swoistej immunoglobuliny. Decyzja o poekspozycyjnym podaniu szczepionki i ewentualnie swoistej immunoglobuliny zależy m.in. od rodzaju kontaktu ze zwierzęciem, odniesionych obrażeń, stanu zdrowia zwierzęcia. Osobom wcześniej niezaszczepionym podaje się 5 dawek szczepionki w odstępach 0, 3, 7, 14, 28–30 dni, a razem z pierwszą dawką podawana jest immunoglobulina. W przypadku osób wcześniej zaszczepionych podawane są 2 dawki szczepionki w odstępach 0, 3 dni, nie stosuje się immunoglobuliny. 

Poza szczepieniami przeciwko wściekliźnie działania profilaktyczne obejmują:

• zasadę ograniczonego zaufania wobec zwierząt,

• unikanie kontaktów z dzikimi zwierzętami i zwierzętami domowymi bezpańskimi,

• zwierzęta domowe należy zawsze mieć pod nadzorem,

• dziwne zachowania u zwierząt, ślady ugryzień należy skonsultować z weterynarzem,

• właściwy nadzór epidemiologiczny nad ogniskami wścieklizny.