Czym jest wstrząs anafilaktyczny? Jak mu zapobiegać? Jak pomóc osobie w anafilaksji?

Czym jest wstrząs anafilaktyczny?

Wstrząs anafilaktyczny jest rzadką, ale ciężką reakcją alergiczną. Wymaga udzielenia natychmiastowej pomocy medycznej, ponieważ może prowadzić do śmierci. Najczęściej spowodowany jest alergią pokarmową, ukąszeniami owadów lub niektórymi lekami. Terminy „anafilaksja” i „wstrząs anafilaktyczny” są często używane w tym samym znaczeniu. Oba odnoszą się do ciężkiej reakcji alergicznej, ale anafilaksja to właśnie ciężka reakcja alergiczna, a wstrząs anafilaktyczny to wstrząs nią spowodowany. Wstrząs występuje, gdy ciśnienie krwi spada tak nisko, że komórki (a co za tym idzie również narządy) nie otrzymują wystarczającej ilości tlenu. Zwykle pierwsze objawy obserwuje się w ciągu kilku minut od kontaktu z alergenem, czyli czynnikiem wywołującym odczyn uczuleniowy. Mogą zacząć się łagodnie, np. katarem lub uczuciem niepokoju, ale na ogół bardzo szybko ulegają pogorszeniu.

Objawy wstrząsu anafilaktycznego

Objawy wstrząsu anafilaktycznego zwykle pojawiają się w ciągu kilku minut od kontaktu z alergenem. Czasami jednak anafilaksja może wystąpić pół godziny lub dłużej po tym kontakcie. Objawy wstrząsu anafilaktycznego to:

• zawroty głowy lub omdlenia,

• nudności, wymioty lub biegunka,

• słaby i szybki puls,

• niskie ciśnienie krwi (niedociśnienie),

• obkurczenie dróg oddechowych i obrzęk języka lub gardła, co może powodować świszczący oddech i problemy z oddychaniem,

• reakcje skórne, w tym pokrzywka i swędzenie oraz zaczerwieniona lub blada skóra,

• obrzęk języka lub warg,

• mrowienie dłoni, stóp, ust lub skóry głowy.

Wyżej wymienione objawy mogą mieć inne nasilenie u różnych osób. Objawy, które występują najczęściej u osób we wstrząsie anafilaktycznym, to niskie ciśnienie krwi, trudności z oddychaniem oraz alergiczne reakcje skórne. To, jak ciężka jest reakcja anafilaktyczna, czyli nasilenie objawów, może zależeć od ilości alergenu, z którym osoba uczulona miała kontakt oraz od tego, jak długo była narażona na jego działanie (od czasu ekspozycji).

Pamiętaj, że nawet najmniejsza ilość alergenu może doprowadzić do rozwoju reakcji anafilaktycznej.

Co zrobić w przypadku wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego?

Jeśli ktoś w Twoim otoczeniu wykazuje objawy wstrząsu anafilaktycznego, podejmij jak najszybciej odpowiednie kroki:

• użyj automatycznego wstrzykiwacza (pena) służącego do domięśniowego podawania adrenaliny, jeśli dana osoba ma go przy sobie. Najpierw upewnij się, jak się nim prawidłowo posługiwać,

• natychmiast zadzwoń pod numer 112 i wezwij karetkę, nawet jeśli osoba z anafilaksją poczuje się lepiej; przekaż dyspozytorowi podejrzenie, że dana osoba ma wstrząs anafilaktyczny,

• w przypadku użądlenia, jeśli to możliwe, ostrożnie usuń żądło tkwiące w skórze,

• połóż osobę z wstrząsem i podnieś jej nogi, chyba że ma trudności z oddychaniem, wtedy chorego należy ułożyć w pozycji bezpiecznej, czyli na boku. Jeśli wstrząsu doznała kobieta w ciąży, połóż ją na lewym boku,

• wykonaj kolejne wstrzyknięcie adrenaliny po 5 minutach, jeśli objawy nie ustąpią i dostępny jest drugi automatyczny wstrzykiwacz adrenaliny.

Osoby z podejrzeniem rozwoju wstrząsu anafilaktycznego nie można zostawić ani na chwilę samej do momentu przybycia zespołu ratownictwa medycznego. Chory przez cały czas musi mieć świadomość, że znajduje się pod opieką.

Jeśli dojdzie do nagłego zatrzymania krążenia (chory przestanie oddychać oraz niemożliwe stanie się wyczucie tętna), należy natychmiast rozpocząć uciskanie klatki piersiowej z częstością 100–120 uciśnięć na minutę.

Co najczęściej powoduje wystąpienie wstrząsu anafilaktycznego?

Zwykle musi dojść do kontaktu z tzw. wyzwalaczem (alergenem) więcej niż jeden raz, zanim wystąpi ciężka alergia na niego. Przekaż swojemu lekarzowi informacje, jeśli np. użądliła Cię pszczoła i to miejsce spuchło lub jeśli podczas jedzenia krewetek wystąpiło u Ciebie drapanie w gardle. W takich sytuacjach lekarz może przepisać Ci wspomniany już pen z adrenaliną. Dzięki temu będziesz mieć lek zawsze pod ręką, na wypadek gdyby następnym razem wystąpiła ciężka reakcja alergiczna.

Najczęstsze przyczyny wystąpienia reakcji anafilaktycznej to:

• żywność, zwłaszcza orzechy, skorupiaki,

• leki, w tym penicylina,

• użądlenia owadów, zwłaszcza os i pszczół,

• lateks, który można znaleźć w jednorazowych rękawiczkach, strzykawkach i taśmach samoprzylepnych,

• środki kontrastowe, czyli barwniki stosowane w niektórych badaniach medycznych (np. rezonansie magnetycznym czy tomografii komputerowej), aby pomóc niektórym obszarom ciała lepiej pokazać się na skanach.

Nawet łagodna reakcja alergiczna może prowadzić do poważniejszych objawów po zetknięciu z alergenem w przyszłości. Dlatego skonsultuj ze swoim alergologiem lub lekarzem pierwszego kontaktu to, czy musisz mieć pod ręką zastrzyk epinefryny (adrenaliny).

Anafilaksja jest wynikiem nadmiernej reakcji układu odpornościowego, naturalnego systemu obronnego organizmu na czynnik wyzwalający. Wobec tego najlepszą profilaktyką jest unikanie alergenów. Dobrym pomysłem jest również noszenie bransoletki ostrzegawczej, aby osoby trzecie mogły łatwiej udzielić pomocy w przebiegu wstrząsu anafilaktycznego (po utracie przytomności czy w efekcie obrzęku języka czy dróg oddechowych).

• Przeczytaj także: Czym są alergie krzyżowe? Poznaj ich rodzaje i objawy.

Leczenie wstrząsu anafilaktycznego

Jeśli udzielasz pierwszej pomocy osobie ze wstrząsem, najpierw wezwij pogotowie, bo nawet po aplikacji adrenaliny w ciągu kilku godzin od wystąpienia wstrząsu może wystąpić następna reakcja, zwana reakcją dwufazową. Na izbie przyjęć lekarze mogą obserwować objawy i wdrożyć leczenie w przypadku wystąpienia drugiej reakcji.

Wykonanie domięśniowego zastrzyku epinefryny (adrenaliny) jest niezbędne do przeżycia osoby uczulonej i potrzebne niemal natychmiast po wystąpieniu wstrząsu anafilaktycznego. Zazwyczaj robi się go w udo. Adrenalina zwykle powoduje powrót ciśnienia krwi do normy.

W trakcie dalszej opieki medycznej osoba z anafilaksją otrzymuje również płyny w formie kroplówki, sterydy i leki przeciwhistaminowe, czyli leki stosowane w leczeniu reakcji uczuleniowych, aż objawy ustąpią.

Inne możliwe metody leczenia obejmują wspomaganie oddychania z zastosowaniem tlenoterapii biernej, np. z użyciem maski tlenowej. Pacjenci w skrajnie ciężkim stanie (niewydolni oddechowo) mogą wymagać fachowego zaopatrzenia dróg oddechowych, czyli np. zaintubowania oraz wentylacji mechanicznej (respiratoroterapii). Dodatkowo zastosowanie znajdują również leki, które pomagają lepiej oddychać, oraz glikokortykosteroidy, czyli silne leki przeciwzapalne, aby zapobiec nawrotowi objawów kilka godzin później.