Zaburzenia napięcia mięśniowego – przyczyny, objawy, leczenie

Zaburzenia napięcia mięśniowego – czym są i jak się objawiają?

Prosta definicja napięcia mięśniowego określa je jako odporność na bierne rozciąganie. W praktyce jest to fizjologicznie bardzo złożony proces, w którym biorą udział neurony w mózgu, rdzeniu kręgowym i wrzecionie mięśniowym. Zaburzenia napięcia mięśniowego mogą wynikać z dysfunkcji tych szlaków i objawiać się hipertonią (nadmiernym napięciem tkanek) lub hipotonią (obniżonym napięciem mięśni). 

Utrata nadrdzeniowych mechanizmów kontroli prowadzi do hipertonii, co skutkuje spastycznością (skurcze mięśni nasilają się podczas ruchu) lub sztywnością mięśni (sztywność mięśni z niezdolnością do normalnego rozluźnienia). Z drugiej strony dystonia (równoczesne skurcze i rozkurcze mięśni antagonistycznych) i paratonia (gdy mięsień wykazuje nadmierne napięcie) również manifestują się jako zaburzenia napięcia mięśniowego, ale powstają częściej z powodu dysfunkcji sieci między zwojami podstawy a połączeniami wzgórzowo-móżdżkowo-korowymi.

Napięcie mięśniowe można podzielić na „posturalne” i „fazowe”. Napięcie postawy jest widoczne w mięśniach osiowych, gdzie grawitacja jest najważniejszym czynnikiem pobudzającym. Wynika to ze stałego rozciągania mięśni i ścięgien, a objawia się przedłużonym skurczem mięśni. W przeciwieństwie do tego napięcie fazowe jest powszechnie oceniane klinicznie w kończynach jako szybka i krótkotrwała reakcja. Wynika z szybkiego rozciągania ścięgna i przyczepu mięśniowego, a dokładniej wrzeciona mięśniowego.

Kiedy procesy te nie przebiegają prawidłowo, możemy mówić o różnego rodzaju zaburzeniach.

Czym jest hipotonia?

Hipotonia oznacza obniżone napięcie mięśniowe. Napięcie mięśniowe jest kontrolowane przez sygnały, które docierają z mózgu do nerwów i nakazują mięśniom skurcz. Hipotonia może wynikać z uszkodzenia mózgu, rdzenia kręgowego, nerwów lub mięśni. Nie wpływa ona na intelekt. 

Hipotonia występuje w przebiegu takich dolegliwości jak:

• zespół Downa (zespół wad wrodzonych),

• dystrofia mięśniowa (osłabienie mięśni, które w czasie może prowadzić do ich zaniku),

• porażenie mózgowe (zespół zaburzeń będący efektem uszkodzenia mózgu lub nieprawidłowego wykształcenia jego struktur),

• zespół Pradera-Williego (rzadka choroba genetyczna, której głównymi objawami są m.in. hipotonia i ciągłe uczucie głodu),

• dystrofia miotoniczna (rodzaj dystrofii mięśni),

• choroba Taya-Sachsa (rzadka choroba genetyczna, w efekcie której komórki mózgu nie są w stanie prawidłowo funkcjonować, ponieważ gromadzi się w nich substancja gangliozyd GM2).

Niemowlęta z hipotonią mogą wyglądać jak wiotkie lub przypominające szmacianą lalkę, ponieważ ich ręce i nogi zwisają po bokach i mają niewielką lub żadną kontrolę nad głową. Leczenie rozpoczyna się od dokładnej oceny diagnostycznej. 

Po postawieniu diagnozy najpierw leczy się chorobę podstawową, jeśli jest to możliwe. Następnie następuje leczenie mające na celu złagodzenie objawów i zapewnienie wsparcia, które może obejmować terapie fizyczne, zawodowe i językowe. Terapia niemowląt i małych dzieci może również obejmować programy stymulacji sensorycznej. Hipotonia może utrzymywać się przez całe życie, ale w niektórych przypadkach napięcie mięśni poprawia się z czasem. Przeciwieństwem hipotonii jest hipertonia.

Co to jest hipertonia?

Hipertonia to stan, w którym występuje zbyt duże napięcie mięśniowe. Na przykład ręce lub nogi są sztywne i trudno nimi poruszyć. Napięcie mięśniowe jest kontrolowane przez sygnały, które przemieszczają się z mózgu do nerwów i nakazują skurczowi mięśnia. Hipertonia występuje, gdy uszkodzone są obszary mózgu lub rdzenia kręgowego, które kontrolują te sygnały.

Najczęstsze przyczyny hipertonii to:

• uderzenie w głowę,

• udar,

• guz mózgu,

• stwardnienie rozsiane, 

• choroba Parkinsona (choroba neurodegeneracyjna, w której uszkodzeniu ulegają komórki mózgu w obszarze odpowiedzialnym za kontrolę ruchu),

• porażenie mózgowe,

• toksyna w organizmie.

Hipertonia często ogranicza swobodę poruszania się stawów. Jeśli dotyka nóg, chodzenie może stać się sztywne i pojawiają się niekontrolowane upadki, ponieważ organizmowi trudno jest zareagować wystarczająco szybko, aby odzyskać równowagę. Jednym z pierwszych objawów tego zaburzenia, który powinien wzbudzić niepokój, bywają powszechne skurcze łydek w nocy. Jeśli hipertonia jest ciężka, może spowodować „zamrożenie” stawu, co nazywa się przykurczem stawu.

Spastyczność to termin często używany zamiennie z hipertonią. Spastyczność jest jednak rodzajem hipertonii, w której skurcze mięśni nasilają się podczas ruchu. W praktyce oznacza to, że ludzie zwykle mają przesadne reakcje odruchowe.

Sztywność to inny rodzaj hipertonii, w którym mięśnie mają taką samą sztywność niezależnie od stopnia ruchu. Charakteryzuje się niezdolnością mięśni do normalnego rozluźnienia. Stan ten może wpływać na dowolny mięsień w ciele, objawem tego jest ostry ból, który utrudnia poruszanie się. To zaburzenie napięcia mięśniowego bardzo często powoduje niedowład ręki. 

Co to jest dystonia mięśniowa?

Dystonia to neurologiczne zaburzenie ruchowe charakteryzujące się mimowolnymi (niezamierzonymi) skurczami mięśni, które powodują powolne, powtarzalne ruchy. To zaburzenia napięcia mięśniowego, które często prowadzą do nieprawidłowej postawy. Związane z tym dolegliwości czasami mogą być bolesne, a na pewno wpływają na samopoczucie chorego. Jednym z przykładów wad postawy, która zwykle idzie w parze z dystonią, jest tzw. wdowi garb. Istnieje kilka różnych postaci dystonii, które mogą dotyczyć tylko jednego mięśnia, grupy mięśni lub mięśni w całym ciele. Dotknięte obszary i nasilenie objawów różnią się w zależności od osoby.

Dystonia może wystąpić samodzielnie lub być wynikiem innego schorzenia. Dobrym przykładem jest choroba Wilsona. Warto pamiętać, że niektóre formy dystonii są genetyczne. Zaburzenie zazwyczaj nie wiąże się z problemami z myśleniem lub rozumieniem. Dystonia nie jest śmiertelna, ale problemy związane z warunkami, które mogą wynikać z dystonii, mogą zagrażać życiu.

Pamiętaj, że początkowe objawy dystonii mięśniowej mogą być bardzo łagodne i stają się zauważalne dopiero po długotrwałym wysiłku, stresie lub zmęczeniu. Z biegiem czasu symptomy mogą być bardziej zauważalne lub rozpowszechnione. Zdarza się oczywiście, że postęp jest niewielki lub żaden.

Alarmujące objawy, które powinny jednak skłonić do szybkiej konsultacji z lekarzem rodzinnym, mogą obejmować:

• skurcz stopy lub tendencję do obracania się lub ciągnięcia jednej stopy – występujący sporadycznie lub w nieregularnych wzorach, lub po przebiegnięciu, lub przejściu pewnej odległości;

• pogorszenie pisma odręcznego po napisaniu kilku linijek;

• mimowolny obrót szyi, zwłaszcza gdy osoba jest zmęczona lub zestresowana;

• szybkie i niekontrolowane mruganie obojgiem oczu; innym razem skurcze powodują zamknięcie oczu;

• drżenie;

• trudność w mówieniu.

Naukowcy uważają, że dystonia wynika z nieprawidłowości lub uszkodzenia zwojów podstawy mózgu lub innych obszarów mózgu kontrolujących ruch.