Zaburzenia funkcji poznawczych – na co wskazują?

Zaburzenia poznawcze u osób starszych 

Zaburzenia poznawcze u osób starszych wynikają zwykle ze zmian zwyrodnieniowych ośrodkowego układu nerwowego. Najczęstszą przyczyną otępienia jest Alzheimer. Zaburzenia poznawcze występują również w przebiegu innych chorób, m.in. udaru mózgu (który może poprzedzać niedowład ręki lub paraliż twarzy), depresji, delirium, cukrzycy i niewydolności serca. Mają postać postępującą lub przewlekłą. Charakterystycznym objawem zaburzeń poznawczych u osoby starszej jest pogorszenie pamięci obejmujące również mowę i funkcje wykonawcze. Pacjent nagle zapomina konkretne słowo, traci orientację i umiejętność wykonania danej czynności. Zaburzeniom poznawczym mogą również towarzyszyć zmiany osobowości i nastroju, a także patologie chodu i postawy stojącej. W zależności od postaci i przyczyny otępienia zaburzenia mogą mieć charakter stały (w przebiegu Alzheimera lub Parkinsona) lub epizodyczny i przejściowy (po przebytym udarze mózgu, w wyniku nieleczonej cukrzycy lub chorób serca). Bardzo duży wpływ na postać zaburzeń poznawczych mają wiek pacjenta, ogólny stan zdrowia, styl życia (zainteresowania, rodzaj wykonywanej pracy, codzienne zajęcia fizyczne i umysłowe) i dieta. 

Zaburzenia funkcji poznawczych w przebiegu choroby Parkinsona

Zaburzenia poznawcze są jednym z późnych objawów choroby Parkinsona. Mają charakter narastający i mogą dotyczyć do 40% pacjentów. Występują pod postacią trudności w wykonywaniu czynności, deficytów pamięci, zaburzeń wzrokowo-przestrzennych i wolnego przetwarzania informacji. Czynnikami ryzyka rozwoju zaburzeń poznawczych w przebiegu choroby są: podeszły wiek pacjenta, długi czas trwania choroby, zaburzenia mowy, niesprawność ruchowa, depresja, słaba odpowiedź organizmu na podawane leki, zmiany w mózgu i palenie tytoniu. Zaburzenia poznawcze w przebiegu Parkinsona mają niejasną etiologię. Mogą mieć charakter trwały i postępujący lub odwracalny i wynikać m.in. z niedoboru witaminy B12, niedoczynności tarczycy, krwiaka podtwardówkowego lub guza mózgu. Do przyczyn pojawienia się zaburzeń zalicza się również podeszły wiek pacjenta, zmiany naczyniowe oraz współistnienie podkorowych zmian naczyniowych lub choroby Alzheimera. 

Upośledzenie funkcji poznawczych w przebiegu choroby Alzheimera

Choroba Alzheimera jest najczęstszą przyczyną zaburzeń funkcji poznawczych u osób starszych. Schorzenie w szybkim tempie degraduje układ neurologiczny pacjenta,  przyczyniając się do postępujących zaburzeń psychicznych i fizycznych. Głównym czynnikiem prowadzącym do rozwoju choroby jest podłoże genetyczne. Zaburzenia funkcji poznawczych w przebiegu choroby Alzheimera powstają w wyniku neurodegeneracji mózgu i objawiają się poprzez: trudności w odbiorze i przetwarzaniu informacji, zaburzenia uwagi i orientacji w terenie oraz brak pamięci krótkotrwałej i autobiograficznej. Pierwsze objawy zaburzeń funkcji poznawczych pojawiają się na kilka lat przed rozpoznaniem choroby Alzheimera. Zwolennicy medycyny alternatywnej, w celu opóźnienia rozwoju choroby i łagodzenia jej skutków stosują zabieg chelatacji. Nie ma jednak medycznych dowodów na jej skuteczność, a środowisko lekarzy wręcz podkreśla, że jest ona niebezpieczna. Leczeniem pacjenta z objawami Alzheimera powinien zająć się neurolog. 

Zaburzenia funkcji poznawczych u chorych na cukrzycę

Zaburzenia funkcji poznawczych mogą występować nawet u 38% chorych na cukrzycę. Zależy to od kilku czynników, m.in.: czasu trwania choroby, wysokości ciśnienia tętniczego i pojawienia się powikłań naczyniowych w przebiegu cukrzycy. Bardzo duże znaczenie ma umiejętność kontrolowania choroby przez pacjenta i zmniejszania ryzyka powikłań na skutek regularnego przeprowadzania badań i przyjmowania leków. Cukrzyca jest chorobą metaboliczną, która wpływa na funkcjonowanie całego organizmu, a szczególnie układu nerwowego. Brak kontroli cukrzycy i bagatelizowanie jej objawów prowadzi m.in. do zaburzeń funkcji poznawczych. Kluczową rolę ma więc edukacja pacjenta i uświadomienie go, czym jest cukrzyca, jakie są jej powikłania i jak sobie radzić z chorobą. 

Zaburzenia funkcji poznawczych u dzieci 

Zaburzenia funkcji poznawczych u dzieci mają podłoże chorobowe. Jednym z czynników wpływających na funkcjonowanie układu nerwowego jest padaczka, a dokładnie wczesny wiek pierwszego napadu. Atak padaczkowy w bardzo młodym wieku ma destrukcyjny wpływ na mózg dziecka, który jest jeszcze w fazie aktywnego rozwoju. W momencie napadu padaczkowego dochodzi do uszkodzenia połączeń mózgowych i zaburzenia procesu tworzenia nowych, co w rezultacie zakłóca rozwój funkcjonowania poznawczego młodego mózgu. Zaburzenia poznawcze u dzieci objawiają się m.in. wybiórczością uwagi, brakiem podzielności uwagi, obniżoną zdolnością koncentracji oraz trudnościami w rozpoznawaniu przedmiotów i miejsc, opanowaniu mowy i ekspresji werbalnej. Nieleczone zaburzenia poznawcze u dzieci poważnie zagrażają prawidłowej adaptacji w środowisku i stwarzają ryzyko odrzucenia przez rówieśników. Ponadto są przyczyną problemów w nauce i utrwalają zachowania aspołeczne, co w późniejszych latach może prowadzić do normalizacji zachowań agresywnych u dziecka. 

Leczenie zaburzeń poznawczych 

Leczenie zaburzeń poznawczych zależy od ich przyczyny. Podstawowa terapia obejmuje zastosowanie środków farmakologicznych opóźniających rozwój zmian zwyrodnieniowych w mózgu. Jeśli zaburzenia poznawcze przyczyniły się do spadku jakości życia i depresji, niezbędna jest również terapii u psychiatry lub psychologa.