Co to jest zakupoholizm? Objawy i sposoby leczenia uzależnienia od zakupów

Co to jest zakupoholizm?

Zakupoholizm to zaburzenie zaliczane do uzależnień behawioralnych (zaburzeń nawyków i popędów), które polega na nadmiernym dokonywaniu zakupów. Chory nabywa artykuły różnych kategorii, często w ogóle mu niepotrzebne, w niekontrolowanej ilości. Rodzaj kompulsywnie kupowanych produktów nie ma większego znaczenia. Część uzależnionych nie przywiązuje wagi do wartości nabytych rzeczy, a czasami nawet ich nie rozpakowuje. Zdarzają się jednak i tacy, którzy odwołują się do wyglądu zewnętrznego i atrakcyjności towarów czy uzyskania dzięki nim wizerunku innowatora. Do określenia zakupoholizmu stosuje się szereg innych nazw, takich jak oniomania, szopoholizm, shopoholizm, kupnoholizm, kompulsywne zakupy. Poza zakupoholizmem do grupy uzależnień behawioralnych należą również tanoreksja, uzależnienie od hazardu i uzależnienie od telefonu. Dowiedz się więcej również na temat uzależnień fizjologicznych, takich jak uzależnienie od kofeiny czy uzależnienie od cukru.

Jakie mogą być przyczyny zakupoholzimu?

Jak się okazuje, kompulsywne robienie zakupów ma rozmaite podłoże. Może stanowić formę:

• rozładowywania napięcia emocjonalnego, 

• kontrolowania samopoczucia, 

• uśmierzania trudnych do zniesienia emocji,

• reakcji na negatywne wydarzenia, 

• wynagrodzenia sobie włożonego trudu,

• podnoszenia poziomu samoakceptacji – niwelowania rozbieżności między „ja” realnym a idealnym.

Kompulsywnym zakupom sprzyjają zachodzące w ostatnim czasie zmiany cywilizacyjne, społeczne i kulturowe. Rośnie odsetek osób zarabiających coraz więcej, a to zwiększa dostępność do dóbr, które bywają uznawane za synonim dobrobytu, władzy, sposób na uzyskanie akceptacji społecznej czy podziwu. Do takiego myślenia przyczyniają się w dużej mierze media – podkreślając wartość przedmiotów, kreują materialistyczne wartości i podnoszą ryzyko rozwoju zakupoholizmu. Do nałogu predysponowani są ludzie przekonani, że posiadanie różnych dóbr to sposób na pokazanie statusu.

Kompulsywne kupowanie może być związane z zachowaniami podejmowanymi przez rodziców – z jednej strony z nadmiernym oszczędzaniem, a z drugiej zaś z nieracjonalnym wydawaniem pieniędzy. Nie bez znaczenia dla rozwoju tego zaburzenia może być nagradzanie zachowań dzieci za pomocą pieniędzy czy niezaspokojenie ich potrzeb psychicznych. Kupowanie kompulsywne może być wywołane również przez presję otoczenia. Osoby aspirujące do przynależności do grup nabywają różnego rodzaju dobra, bo tego „wymaga” dana zbiorowość. 

Jakie mogą być objawy i skutki zakupoholizmu?

Nałogowe zakupy powodują spadek napięcia psychicznego i poprawę samopoczucia krótko po nabyciu nowych rzeczy. Pozwalają na dostarczenie sobie przyjemności. Jednak dobre samopoczucie nie trwa zbyt długo, gdyż szybko następuje wygaśnięcie satysfakcji i powtórzenie kompulsywnego zachowania. U osób zmagających się z zakupoholizmem można zaobserwować m.in.:

• występowanie przymusu kupowania, który nie jest poparty rzeczywistymi potrzebami,

• niekontrolowane i nieprzemyślane nabywanie nowych rzeczy, 

• robienie zakupów niezależne od posiadanych funduszy, konsekwencją czego mogą być problemy finansowe,

• odczuwanie euforii, ulgi, ekscytacji, odprężenia podczas nabywania kolejnych rzeczy,

• przekonanie, że ciągle czegoś im brakuje,

• ukrywanie zakupionych rzeczy przed bliskimi w obawie przed krytyką,

• odczuwanie rozdrażnienia i niepokoju w przypadku braku możliwości kupowania,

• obsesyjne myślenie i planowanie zakupów,

• poczucie winy i wstydu po dokonaniu zakupów,

• kłamstwa na temat tego, co się kupiło lub ile pieniędzy wydało się na zakupy,

• brak umiejętności podania racjonalnego powodu zakupienia określonych towarów.

Warto wspomnieć, że zostało opracowanych wiele narzędzi do pomiaru kompulsywnych zachowań w sferze kupowania, a wśród bardziej znanych wymienia się Bergen Shopping Addiction Scale, Faber and O'Guinn Compulsive Buying Scale czy Richmond Compulsive Buying Scale.

Na czym polega leczenie zakupoholizmu?

Podstawą leczenia zakupoholizmu jest terapia uzależnień i psychoterapia poznawczo-behawioralna. Działania te mają na celu uświadomienie uzależnionemu niewłaściwych zachowań i podłoża ich powstania oraz wskazanie nowych sposobów na rozładowywanie napięcia i radzenie sobie ze stresem. Niekiedy konieczne jest skorzystanie z doradztwa finansowego  w celu rozsądnego zarządzania pieniędzmi i/lub spłaty zadłużenia.

Pomocne w kontrolowaniu ilości robionych zakupów mogą być m.in.:

• sporządzanie listy potrzebnych produktów przed wyjściem na zakupy,

• rezygnacja z płatności bezgotówkowych,

• wybieranie sklepów o mniejszym asortymencie zamiast wielkich supermarketów czy galerii handlowych,

• robienie zakupów w towarzystwie innych osób,

• nieoglądanie kanałów TV reklamujących różne produkty,

• planowanie wolnych chwil tak, aby ograniczyć ilość czasu na wizyty w sklepach,

• zabieranie na zakupy wydzieloną sumę pieniędzy, którą można wydać,

• unikanie wyprzedaży czy innych okazji cenowych oraz programów lojalnościowych.

Zdarza się, że zakupoholizm współwystępuje z innymi zaburzeniami psychicznymi, m.in. zaburzeniami nastroju, zaburzeniami odżywiania, zaburzeniami lękowymi czy depresją. Osoby kupujące kompulsywnie częściej też są uzależnione od alkoholu i innych substancji. Wówczas konieczne może się okazać wprowadzenie farmakoterapii i/lub innych uzupełniających form leczenia.