Zespół Aspergera – co to jest? Przyczyny, objawy, sposoby leczenia

Zespół Aspergera – co to jest?

Zespół Aspergera po raz pierwszy został opisany w 1944 roku przez Hansa Aspergera – austriackiego lekarza. To właśnie od jego nazwiska przypadłość ta wzięła swoją nazwę, która po raz pierwszy została użyta w 1981 roku w pracy Lorny Wing – angielskiej psychiatry. Upłynęło kilka lat zanim zespół Aspergera znalazł się w międzynarodowych klasyfikacjach. Niemalże równolegle w 1994 roku uwzględniony został w DSM-IV, czyli klasyfikacji zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, oraz ICD-10, czyli Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych.W przypadku podejrzenia zespołu Aspergera należy skonsultować się ze specjalistą: psychologiem, psychiatrą lub neurologiem.

Zespół Aspergera to całościowe zaburzenie rozwoju mieszczące się w spektrum autyzmu. Należy w tym miejscu wyjaśnić oba te terminy. Całościowe zaburzenie rozwoju to grupa zaburzeń, które mają początek w okresie dzieciństwa, a w ich przebiegu obserwuje się problemy w kontaktach społecznych, w komunikacji, słabość fizyczną i nietypowe zachowanie. Z kolei spektrum autyzmu definiuje się jako grupę zaburzeń neurorozwojowych, dla których typowe jest występowanie problemów w komunikacji społecznej, inicjowaniu i utrzymywaniu relacji, ograniczonych i nieelastycznych zainteresowań i zachowań. Zaliczono tutaj m.in. autyzm, autyzm atypowy i autyzm wysokofunkcjonujący.

Rozpowszechnienie zespołu Aspergera

Częstość występowania zespołu Aspergera szacowana jest na 0,3–8,4 na 10 000 dzieci. Ze względu na niespecyficzne objawy rozpoznanie tego zaburzenia rzadko ma miejsce przed ukończeniem 5 lat. Najczęściej zostaje stwierdzone wśród dzieci w wieku od 8 do 11 lat. Na etapie dorastania objawy dają o sobie bardziej znać z uwagi na rosnące wymagania w zakresie umiejętności społecznych. Sporadycznie dokonuje się rozpoznania choroby wśród osób dorosłych. Nierzadko zespół Aspergera u dorosłych pozostaje niezdiagnozowany lub przypisane zostaje inne rozpoznanie psychiatryczne. Zaburzenie częściej stwierdza się wśród przedstawicieli płci męskiej niż żeńskiej, co związane jest po części ze skuteczniejszym maskowaniem przejawów choroby przez kobiety.Uważa się, że na zespół Aspergera cierpieli Albert Einstein i Wolfgang Amadeusz Mozart.

Jakie są przyczyny zespołu Aspergera?

Dokładna przyczyna powstania zespołu Aspergera nie została jak dotąd poznana. Uważa się, że za chorobę tę odpowiadają defekty neurologiczne. Za najbardziej możliwą przyczynę ich powstania podejrzewa się zaburzenia genetyczne. Największą rolę miałby odgrywać gen EN2 na chromosomie 7 i geny zlokalizowane na 3, 4, 11 chromosomie. Zespół Aspergera to nie choroba dziedziczna, ale można odziedziczyć skłonności do wystąpienia zaburzeń ze spektrum autyzmu. 

Część badaczy zwraca uwagę na większe ryzyko zespołu Aspergera, kiedy ojciec dziecka jest starszy niż 40 lat, doszło do dziecięcego porażenia mózgowego lub uszkodzenia centralnego układu nerwowego. Uważa się, że zespół Aspergera ma związek z nieprawidłowym funkcjonowaniem takich obszarów mózgu jak: ciało migdałowate, hipokamp, móżdżek, płaty czołowe i płaty skroniowe.

Wśród innych potencjalnych czynników sprawczych zespołu Aspergera wymienia się m.in. trudności z oddychaniem, uraz okołoporodowy, chroniczne gorączki o nieznanej przyczynie, powtarzające się infekcje ucha lub zatok, zakażenia paciorkowcami,niską wagę urodzeniową, ciążę niedonoszoną lub przenoszoną, zażywanie leków przez matkę w czasie ciąży, cukrzycę ciążową, poród pośladkowy z użyciem narzędzi i toksoplazmozę.

W przypadku zaburzeń spektrum autyzmu można spotkać informacje głoszące, że ich powstanie związane jest ze szczepieniem przeciwko odrze, śwince i różyczce. Nie udowodniono ewidentnego związku pomiędzy zespołem Aspergera czy autyzmem a stosowaniem szczepionek.

Jakie są objawy zespołu Aspergera?

Najbardziej charakterystyczne dla zespołu Aspergera objawy stanowią:

• trudności z zawieraniem znajomości – osoby z zespołem Aspergera mają zazwyczaj wąskie grono przyjaciół, relacje z innymi opierają na wspólnych pasjach i zainteresowaniach, a nie na poczuciu więzi emocjonalnej;

• trudności w komunikacji werbalnej i niewerbalnej – m.in. problemy z interpretacją gestów i mimiki rozmówcy, dosłowne rozumienie przekazu słownego, problemy ze zrozumieniem metafor, porównań, gier słownych czy ironii, stosowanie krótkich, zwięzłych, jasnych komunikatów;

• trudności z podtrzymywaniem kontaktu – osoby z zespołem Aspergera mogą być postrzegane jako wyniosłe, niedostępne, zarozumiałe, przez co znajomości z nimi bywają kruche, wpływ na to może mieć dodatkowo egocentryzm i upośledzenie empatii;

• stereotypowość zachowań – odtwarzanie tych samych czynności, co daje poczucie komfortu psychicznego, przykładowo chodzenie do szkoły tą samą drogą, mycie naczyń w tej samej kolejności, układanie rzeczy w szafie według przyjętych zasad;

• zawężenie zainteresowań – osoby z zespołem Aspergera ciekawią zazwyczaj wąskie dziedziny wiedzy (np. matematyka, informatyka, fizyka i inżynieria), a koncentracja na nich sprawia, że mogą osiągać ponadprzeciętne wyniki i znaczne osiągnięcia;

• utrudniona adaptacja do zmian, kłopoty z odnalezieniem się w nowej sytuacji, preferowanie pracy w oparciu o znane schematy; 

• zachowania kompulsywne – przymus powtarzania danej czynności, w przeciwnym razie występuje wewnętrzne napięcie; 

• nieprawidłowości percepcyjne – zaburzenia wrażliwości na bodźce, przykładowo zaburzenia czucia głębokiego prowadzące do zaburzenia koordynacji ruchowej, zaburzenia narządu słuchu – nadwrażliwość na hałas lub dyskomfort podczas przebywania w ciszy;

• zaburzenia pamięci proceduralnej – związane z wykonywaniem codziennych czynności w zautomatyzowany sposób, bez zaangażowania umysłowego.
  

Asperger u dzieci może dodatkowo przejawiać się kłopotami w integracji z grupą rówieśniczą, przebywaniem w towarzystwie osób starszych,używaniem niecodziennego dla dzieci słownictwa, brakiem uczestnictwa we wspólnych zabawach, izolowaniem i niedostosowaniem się do innych oraz problemem z zachowaniem się adekwatnie do sytuacji. Należy zaznaczyć, że rozwój intelektualny osób z zespołem Aspergera jest zazwyczaj w granicach normy, a często nawet powyżej przeciętnej, co odróżnia go od autyzmu.

Jak zdiagnozować zespół Aspergera?

W rozpoznaniu zespołu Aspergera specjaliści posiłkują się kryteriami znajdującymi się w międzynarodowych klasyfikacjach DSM i ICD. Do tego bardzo ważna jest obserwacja zachowania oraz analiza dotychczasowego rozwoju, sytuacji rodzinnej i uwarunkowań środowiskowych danej osoby. Specjaliści korzystają w rozpoznaniu z różnych testów, a jednym z bardziej znanych jest opracowany przez Simona Barona-Cohena z Centrum Badań nad Autyzmem w Cambridge. Służy on do określenia czynnika AQ (autism-spectrum quotient). Zawiera 50 pytań z zakresu umiejętności społecznych, przywiązywania uwagi do detali, zdolności do swobodnego zmieniania uwagi, komunikacji i wyobraźni. W przypadku niepewności diagnostycznej lekarz może zlecić przeprowadzenie różnych badań, np. metabolicznych czy genetycznych, aby wykluczyć choroby mające zbliżony obraz.Wśród nich wymienia się m.in.:

• autyzm,

• zaburzenie semantyczno-pragmatyczne (SPD),

• autyzm wysokofunkcjonujący (HFA),

• zaburzenia emocjonalne, takie jak reaktywne zaburzenie przywiązania (RAD),

• hiperleksję,

• upośledzenie zdolności niewerbalnego uczenia się (NLD).

Zespół Aspergera – leczenie

Kluczową rolę w leczeniu zespołu Aspergera odgrywa psychoterapia. Zastosowanie znajdują takie metody jak:

• terapia metodą kognitywną – polega na pomocy w odbudowywaniu utraconych funkcji, żeby stwarzać warunki do naturalnego kształtowania się kolejnych, wyższych rozwojowo. Terapeuta pełni rolę przewodnika, czyli osoby akceptującej, a nie zmuszającej do zachowań „pożądanych" społecznie;

• terapia behawioralna – służy zmianie zachowań na społecznie pożądane poprzez naukę schematów zachowań;

• trening umiejętności społecznych – nauka o tym, jak zachowywać się w ściśle określonych sytuacjach, jak prawidłowo reagować na pewne zjawiska lub jak je interpretować. Obejmuje m.in.:aktywne słuchanie, przyjmowanie krytyk, wyrażanie własnego zdania, podtrzymywanie relacji z innymi;

• zajęcia z integracji sensorycznej – pomoc w analizie i syntezie bodźców, zapobieganie nieprawidłowościom sensorycznym, poprawa motoryki i koordynacji ruchowej. Wykorzystuje się tutaj rozmaite akcesoria, np. huśtawki, trampoliny, piłki, materiały;

• metoda behawioralno-poznawcza – zmiana sposobu myślenia o sobie, świecie i innych ludziach, oduczenie się schematów myślowych, nauka szerszego spojrzenia na świat.
  

W razie konieczności (np. występowania lęków, bezsenności, prezentowania zachowań agresywnych) wprowadza się farmakoterapię z wykorzystaniem leków przeciwdepresyjnych i neuroleptycznych. W Polsce istnieje kilka ośrodków diagnozujących zespół Aspergera i oferujących wsparcie zmagającym się z nimi osobom. Oto przykładowe placówki, w których można szukać pomocy: Fundacja Prodeste, Polskie Towarzystwo Zespołu Aspergera, Fundacja SYNAPSIS, Stowarzyszenie Pomocy Osobom z Zespołem Aspergera ASPI, Stowarzyszenie Pomocy Dzieciom i Osobom Dorosłym z Zespołem Aspergera oraz Zaburzeniami Pokrewnymi „AS" oraz Fundacja SAVANT.