Jakie są przyczyny zespołu Edwardsa?

Czym jest zespół Edwardsa?

Zespół Edwardsa to zespół wad wrodzonych powstających na skutek obecności dodatkowego materiału genetycznego chromosomu pary 18. Trisomia tego chromosomu może występować we wszystkich komórkach ciała lub w ich części – wtedy mówimy o charakterze mozaikowym zespołu Edwardsa. 

Częstość występowania tego uwarunkowanego genetycznie schorzenia szacowana jest na 1 na 6000–8000 żywo urodzonych dzieci. Trisomia 18, podobnie jak zespół Retta, obserwowana jest głównie u dziewczynek. Większość płodów obarczonych zespołem Edwardsa ulega samoistnemu poronieniu w pierwszym trymestrze ciąży. Te, które przyjdą na świat żywe, są obciążone licznymi wadami rozwojowymi przyczyniającymi się do wysokiej śmiertelności w okresie noworodkowym i niemowlęcym.

Jakie są przyczyny wystąpienia zespołu Edwardsa?

Przyczyną zespołu Edwardsa jest trisomia chromosomu 18, czyli występowanie trzech chromosomów pary 18 zamiast dwóch. Jak i kiedy do tego dochodzi? Ma to miejsce już na etapie tworzenia się komórek rozrodczych, czyli przed zapłodnieniem. Na skutek nierozdzielenia się chromosomów homologicznych (tzw. nondysjunkcji) do jednej z gamet (plemnika bądź komórki jajowej) zamiast jednego chromosomu pary 18 trafiają dwa. W momencie zapłodnienia powstaje zarodek o nieprawidłowej liczbie chromosomów. Ryzyko nieprawidłowego podziału na etapie tworzenia się komórki jajowej rośnie wraz z wiekiem matki.

W niektórych przypadkach trisomia chromosomu 18 może wystąpić w części komórek. Mamy wtedy do czynienia z tzw mozaikowatością. W takich przypadkach objawy kliniczne zespołu Edwardsa mogą być nieco inne, a przebieg choroby łagodniejszy.

Czy zespół Edwardsa jest dziedziczny?

W większości przypadków urodzenie się dziecka z zespołem Edwardsa jest wynikiem spontanicznej mutacji na etapie tworzenia się gamet, czyli przed poczęciem. Czasem jednak zespół Edwardsa może być wynikiem niezrównoważonej translokacji chromosomowej przebiegającej z naddatkiem materiału genetycznego chromosomu pary 18. 

Jeśli u płodu wykryto taką aberrację, istnieje prawdopodobieństwo, że jeden z rodziców jest jej nosicielem bez objawów klinicznych choroby. W takich przypadkach konieczne jest wykonanie badania kariotypu u obojga rodziców. 

W jaki sposób objawia się zespół Edwardsa?

Dzieci z zespołem Edwardsa rodzą się zazwyczaj przed czasem z niską masą urodzeniową. W większości przypadków mają zaburzony odruch ssania i problemy z połykaniem. Oprócz tego obserwowane są liczne cechy fenotypowe i wady wrodzone ułatwiające lekarzowi postawienie rozpoznania zespołu Edwardsa u dziecka. Są wśród nich:

• małogłowie,

• wady rozszczepowe wargi i podniebienia,

• dość duże ciemiączka,

• dodatkowe ciemiączka,

• szeroko rozstawione źrenice,

• wąska szpara ust,

• mała, cofnięta żuchwa,

• wąskie szpary powiekowe,

• nisko osadzone, nieprawidłowo rozwinięte małżowiny uszne,

• krótka szyja z nadmiarem skóry na karku,

• wąska klatka piersiowa,

• szeroki i krótki mostek,

• hipoplazja paznokci,

• stopy łyżwiaste,

• deformacje stawów.

U chłopców z zespołem Edwardsa obserwowane jest wnętrostwo, spodziectwo, u dziewczynek zaś zauważalne są cechy niedorozwoju warg sromowych.

Przyczyną wczesnej umieralności dzieci cierpiących na zespół Edwardsa jest występowanie licznych wad wrodzonych narządów wewnętrznych. Wśród nich wymienić można:

• wady serca,

• rozszczep kręgosłupa,

• przepuklinę przeponową uniemożliwiającą prawidłowy rozwój płuc,

• nerkę podkowiastą,

• wielotorbielowatość nerek,

• zaburzenia neurologiczne,

• wady układu pokarmowego,

• wady układu kostno-stawowego.

Jak wykryć zespół Edwardsa?

Niektóre z charakterystycznych cech dla zespołu Edwardsa mogą być już widoczne w pierwszym trymestrze między 11. a 14. tygodniem ciąży podczas badania USG. Możliwe jest wtedy stwierdzenie zaburzeń we wzrastaniu płodu, braku kości nosowej czy nieprawidłowego kształtu czaszki. Obecność takich zmian jest wskazaniem do wykonania diagnostyki genetycznej w kierunku zespołu Edwardsa. 

Badanie USG wykonywane jest równocześnie z oznaczeniem stężenia białek, takich jak beta-HCG oraz białka PAPP-A. Obniżony poziom tych dwóch oznaczeń biochemicznych może wskazywać na zwiększone ryzyko zespołu Edwardsa. Lekarz w takiej sytuacji zaleca poszerzenie diagnostyki o wykonanie inwazyjnych badań prenatalnych, podczas których pobierane są komórki płodu. Takie badanie pozwala ocenić kariotyp dziecka, dzięki czemu możliwe jest wykluczenie lub potwierdzenie zespołu Edwardsa.

Obecnie na rynku dostępnych jest bardzo wiele testów pozwalających na wykrycie zespołu Edwardsa z pominięciem badań inwazyjnych. Są one więc bezpieczne zarówno dla ciężarnej, jak i dziecka. Testy takie oparte są o wolne, płodowe DNA dziecka izolowane z krwi matki. Dzięki nowoczesnej metodzie sekwencjonowania następnej generacji (ang. Next Generation Sequencing, NGS) możliwa jest ocena wszystkich chromosomów płodu już na bardzo wczesnym etapie ciąży.

U dzieci, u których nie wykonano takich oznaczeń, rozpoznanie zespołu Edwardsa stawiane jest na podstawie obecności opisanych powyżej cech fenotypowych oraz poprzez wykonanie badania kariotypu z próbki krwi dziecka. Obecność trisomii chromosomu 18 potwierdza rozpoznanie zespołu Edwardsa u noworodka.