Zespół niespokojnych nóg – objawy, przyczyny, leczenie

Co to jest zespół niespokojnych nóg?

Zespół niespokojnych nóg (ang. restless legs syndrome, RLS), zwany również zespołem Wittmaacka-Ekboma, to rodzaj sensomotorycznego zaburzenia, które charakteryzuje się przymusem poruszania kończynami dolnymi. Ze względu na to, że dolegliwości są odczuwalne wyłącznie w okresach spoczynku, czyli w nocy, podczas wieczornego leżakowania, w trakcie dłuższej podróży samochodem czy samolotem, choroba bywa przyczyną obniżenia jakości życia, gdyż powoduje trudności ze snem i spokojnym odpoczynkiem. Niezaspokojenie potrzeby snu negatywnie wpływa z kolei na nastrój i pogorszenie funkcji poznawczych – mogą pojawić się kłopoty z utrzymaniem uwagi i koncentracji w ciągu dnia oraz nadmierna senność.

Zespół niespokojnych nóg – przyczyny

Badacze nie ustalili dotychczas jednoznacznej przyczyny zespołu niespokojnych nóg. Wnioski przeprowadzonych dotąd badań wskazują jednak, że główne źródło problemu prawdopodobnie związane jest z nieprawidłowościami w funkcjonowaniu układu nerwowego na poziomie metabolizmu dopaminy, a także zaburzenia gospodarki żelaza. Oprócz tego, że dopamina stanowi neuroprzekaźnik odgrywający istotne role m.in. w kontroli motorycznej, to dodatkowo żelazo bierze udział w procesach produkcji dopaminy.

Ze względu na przyczyny wyróżnia się 2 postacie zespołu:

• pierwotną (idiopatyczną, czyli taką, która ma niejasne podłoże), powiązaną z czynnikami genetycznymi,

• wtórną, będącą wynikiem występowania innego schorzenia bądź działania niektórych leków. Poza zaburzeniami poziomu żelaza czynnikami ryzyka wystąpienia zespołu niespokojnych nóg są m.in.: niewydolność nerek, niewydolność krążenia, polineuropatie, przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP), choroby tarczycy czy cukrzyca. Wtórny zespół niespokojnych nóg dotyka również kobiet w ciąży, a leki, które mogą powodować lub nasilać objawy RLS, to m.in.: leki psychotropowe, np. neuroleptyki, leki przeciwdepresyjne, leki przeciwhistaminowe oraz leki będące antagonistami dopaminergicznymi (stosowane np. w leczeniu choroby Parkinsona).

Tak objawia się zespół niespokojnych nóg

Podjęcie aktywności fizycznej, jaką jest poruszanie nogami, przynosi ulgę w dolegliwościach. Jest ona jednak krótkotrwała, po czym wraca i wzmaga się, znacznie utrudniając pozostanie w bezruchu. Co więcej, potrzeba wykonywania ruchu może występować w towarzystwie dodatkowych dolegliwości w okolicy kończyn. Charakterystyczne są mrowienia oraz uczucie pieczenia, drętwienia, ucisku, a nawet bólu. Możesz także doznawać wrażenia uporczywego swędzenia wewnątrz nóg.

Nieprzyjemne objawy najczęściej dotyczą obu kończyn, ale zdarza się, że są jednostronne. Na ogół lokalizują się w okolicy między kolanem a kostkami. Z kolei zespół niespokojnych nóg w ciąży nierzadko obejmuje również stopy, a nawet uda. Ponadto zdarza się, że w wyniku zaburzeń neurologiczno-metabolicznych pojawia się tzw. zespół niespokojnych rąk. Objawy wówczas odczuwane są w kończynach górnych.

Leczenie zespołu niespokojnych nóg

Dobór metod terapeutycznych jest uzależniony od stopnia nasilenia objawów oraz tego, jak ogólnie radzi sobie organizm obciążony problemem. Leki na zespół niespokojnych nóg nie stanowią pierwszej metody leczenia, którą lekarz może zaproponować. Poza tym dobór farmaceutyków jest dostosowywany do indywidualnych potrzeb chorej osoby po wcześniejszym zidentyfikowaniu przyczyn choroby. Ma to szczególne znaczenie zwłaszcza we wtórnej postaci RLS. Jeśli przyczyny zespołu niespokojnych nóg obejmują np. niedobory żelaza, prowadzi się jego suplementację. Leczenie przyczynowe zespołu niespokojnych nóg znacznie wpływa na ograniczenie objawów.

Tabletki na zespół niespokojnych nóg typu pierwotnego mają najczęściej charakter agonistyczny do receptora dopaminowego (łączą się z receptorem, co prowadzi do rozwoju reakcji). W leczeniu stosuje się np. ropinirol, pramipeksol, rotygotynę czy kabergoliny. W sytuacji, kiedy zespół niespokojnych nóg związany jest z zaburzeniami psychicznymi, w których mechanizm dopaminergiczny nie jest głównym elementem etiologii, do dotychczasowej farmakoterapii dołącza się dodatkowe leki ułatwiające zasypianie. Umożliwiają one dbanie o dobry sen, bo zarówno przyspieszają zasypianie, jak i utrzymują odpowiednio długo fazy snu.

Nie tylko leki dopaminergiczne stosowane są jako lekarstwo na zespół niespokojnych nóg. Poza nimi zastosowanie znajdują również leki przeciwpadaczkowe (np. gabapentyna).

Zespół niespokojnych nóg a leczenie domowe

Niefarmakologiczne metody leczenia choroby możesz stosować zarówno w przebiegu pierwotnej, jak i wtórnej postaci problemu. Polegają one na wprowadzeniu praktyk, które dobroczynnie wpłyną na jakość odpoczynku. Co pomaga na zespół niespokojnych nóg? Cenne są m.in.:

• sposoby na zdrowy sen, czyli właściwa higiena snu (unikanie mocnego wysiłku fizycznego na 4–6 godzin przed spaniem, nieobjadanie się na wieczór, regularne wietrzenie mieszkania i sypialni, unikanie oglądania telewizji czy rozrywek multimedialnych przed snem, zasłanianie okna na noc w pokoju, wyłączanie wszelkich źródeł światła i dźwięku w sypialni),

• unikanie alkoholu, kofeiny oraz palenia tytoniu,

• uprawianie lekkiej formy aktywności wieczorem, np. spaceru, joggingu czy jogi,

• realizowanie swojego hobby czy innych zajęć, które pozwalają się odprężyć,

• aromatyczne, ciepłe kąpiele, masaż kończyn dolnych, kompresy.

Zespół niespokojnych nóg spowodowany ciążą najczęściej ustępuje samoistnie po porodzie, jednak nie ustalono dokładnych przyczyn takiego zjawiska. Metody niefarmakologiczne mogą stanowić bezpieczny sposób na złagodzenie nieprzyjemnych dolegliwości w każdym trymestrze.