Zespół Noonan – co to za choroba? Objawy i przyczyny powstania

Czym jest zespół Noonan?

Zespół Noonan to zespół wad wrodzonych, które są dziedziczone autosomalnie dominująco. Ujawnia się, gdy uszkodzona jest już jedna kopia danego genu. W praktyce oznacza to, że nie można być nosicielem chorób dziedziczonych autosomalnie dominujący – posiadanie jednego zmutowanego genu oznacza od razu chorobę. Zespół Noonan jest konsekwencją mutacji jednego z piętnastu poznanych genów – RIT1, KRAS, NRAS, PTPN11, SOS1, RAF1, BRAF, MAP2K1, CBL, SPRY1, MAP3K8, SOS2, RRAS, SHOC2, RASA2. Średnio w połowie przypadków za zespół Noonan odpowiada mutacja w genie PTPN11. Pozostałe mutacje zachodzą rzadziej. Szacuje się, że zespół Noonan występujące z częstością 1:1000–2500 żywych urodzeń, bez względu na płeć.

Objawy zespołu Noonan

Zespół Noonan posiada złożony obraz kliniczny. Wśród towarzyszących mu objawów eksperci wymieniają m.in.:

• niedobór wzrostu, tzw. niskorosłość,

• deformacje mostka (klatka piersiowa szewska lub kurza), koślawość łokci, skolioza, wady żeber i kręgów (półkręgi)

• wady rozwojowe mięśnia sercowego, które powodują niewydolność serca, najczęstsze to zwężenie zastawki tętnicy płucnej, kardiomiopatia przerostowa, ubytek w przegrodzie międzykomorowej,

• wady rozwojowe twarzoczaszki, takie jak zbyt szerokie rozstawienie oczu, skośne ku dołowi ustawienie szpar powiekowych, opadanie powiek, szeroka krótka szyja, nisko osadzone uszy z pogrubiałym obrąbkiem, płetwistość, czyli fałd skóry na bocznej powierzchni szyi,

• nieprawidłowości hematologiczne, czyli w składzie krwi, przeważnie zaburzenia krzepliwości krwi,

• hiperkeratoza (nadmierne rogowacenie naskórka),

• zaburzenia układu limfatycznego, skłonność do gromadzenia wody w organizmie i powstawania obrzęków,

• niedosłuch, głuchota,

• wady nerek,

• wnętrostwo u chłopców.

Specjaliści zwracają uwagę na możliwe przypadki niepełnosprawności intelektualnej u dzieci z zespołem Noonan. Szacują, że dotyczy ona około 30% chorych. Zazwyczaj ma lekki stopień nasilenia. 

Do jakiego lekarza się zgłosić?

Rozpoznawanie zespołu Noonan

Rozpoznanie zespołu Noonan możliwe jest jeszcze w życiu płodowym. Dzięki badaniom ultrasonograficznym i ECHO serca płodu można stwierdzić typowe cechy tego schorzenia, w tym m.in. wady serca, poszerzenie układów kielichowo-miedniczkowych, obrzęki, fałd karkowy, zwiększenie przezierności karku u płodu. Stanowią one podstawę do badań prenatalnych, które pozwolą określić rodzaj wady genetycznej. Lekarz proponuje wykonanie amniopunkcji. Badanie to polega na pobraniu płynu owodniowego, co wiąże się z koniecznością nakłucia powłok brzusznych. Z próbki tej izolowane są komórki pochodzące od dziecka i wykonuje badanie cytogenetyczne. Ma ono na celu ocenę chromosomów, a dokładnie ich liczby i budowy. Jego ujemny wynik przy jednoczesnym występowaniu nieprawidłowości w badaniu USG to wskazanie do rozszerzenia diagnostyki o badania molekularne zespołu Noonan. Znaczenie rozstrzygające w zespole Noonan ma badanie kariotypu. To tzw. garnitur chromosomowy, czyli kompletny zestaw chromosomów.

Z uwagi na zbliżony obraz kliniczny zespół Noonan wymaga diagnostyki różnicowej z innych wadami genetycznymi zwłaszcza z zespołem Turnera. Zespół Noonan przypominać mogą również m.in.: 

• zespół sercowo-twarzowo-skórny,

• zespół Costello (zespół twarzowo-skórno-szkieletowy),

• zespół Williamsa,

• płodowy zespół alkoholowy (FAS)

• zespół Aarskoga,

• zespół Baraitsera-Wintera.

Na czym polega leczenie zespołu Noonan?

Nie ma jak dotąd metody leczenia przyczynowego zespołu Noonan. Postępowanie medyczne skupia się na zwalczaniu / łagodzeniu objawów mu towarzyszących. Wiąże się to jednak z koniecznością interdyscyplinarnej współpracy wielu lekarzy, w tym m.in.: nefrologów, kardiologów, ortodontów, endokrynologów, neurologów czy chirurgów stomatologicznych. Przykładowo w przypadku niskorosłości rozważa się leczenie hormonem wzrostu, zaburzenia krzepnięcia mogą wymagać podania czynników krzepnięcia, niedostateczne przybieranie na masie wiązać się z potrzebą leczenia żywieniowego, wady budowy klatki piersiowej wymagać leczenia operacyjnego, a wady wzroku noszenia odpowiednich okularów korekcyjnych.