Zez – rodzaje i metody leczenia

Czym jest zez?

Zezem nazywana jest wada oczu (nie choroba oczu), polegająca na osłabieniu mięśni okoruchowych, które w efekcie powodują asymetrię ustawienia gałek ocznych. Zez oznacza zmianę kąta patrzenia jednego oka względem drugiego – gałki oczne ustawione są w innym kierunku niż na wprost.

Zez bywa przyczyną wielu zaburzeń widzenia, w tym widzenia stereoskopowego, czyli umożliwiającego ocenę odległości od widzianych obiektów, dlatego wada może utrudniać wykonywanie wielu codziennych czynności, również zawodowych, np. prowadzenie pojazdów czy operowanie ruchomymi maszynami i urządzeniami. Również uprawianie niektórych dyscyplin sportowych może być problematyczne. Co ciekawe, zez bywa także pomocny w wykonywaniu pewnych aktywności, m.in. związanych z wykorzystywaniem wyobraźni przestrzennej, jak podczas cyfrowej obróbki trójwymiarowych grafik.

Zez u dziecka a u dorosłego

Zez u noworodka nierzadko niepokoi rodziców, ponieważ wzbudza podejrzenia problemów ze zdrowiem. Jest to jednak sytuacja przejściowa, okresowa. Prawidłowa obustronna koordynacja ruchów oczu pojawia się około 2. miesiąca życia dziecka, a fuzja motoryczna najczęściej jest już w pełni rozwinięta u niemowląt od około 4. miesiąca życia. W efekcie obserwowany dotąd zez zanika, a gałki oczne zaczynają pracować w sposób zsynchronizowany i są ustawione prawidłowo. Zez utrzymujący się powyżej tego wieku koniecznie skonsultuj z lekarzem pediatrą.

Wczesna diagnostyka wpływa korzystnie na rokowanie. Wada bywa bowiem korygowalna za sprawą różnorodnych dostępnych metod leczenia. Ignorowanie zeza może prowadzić do powikłań ze wzrokiem.

Rodzaje zeza

W zależności od charakteru tzw. zezowania, czyli kierunku odchylenia gałki ocznej, wyróżnia się różne rodzaje zeza, w tym:

• zez zbieżny (ezotropię) – oznacza odchylenie gałki ocznej w kierunku nosa, czyli do wewnątrz twarzy;

• zez rozbieżny (egzotropię) – stanowi przeciwieństwo zeza zbieżnego, w jego przebiegu możesz obserwować odchylenie gałki ocznej w kierunku skroni, czyli na zewnątrz twarzy;

• zez pionowy, czyli odchylenie ustawienia gałki ocznej ku górze twarzy (hipertropię) lub w ku dołowi (hipotropię);

• zez skośny, polegający na skrętnym ustawieniu gałki w kierunku środka twarzy (incyklotropię) lub na zewnątrz (ekscyklotropię).

Zez zarówno u noworodka, jak i u dorosłego może mieć charakter wrodzony bądź nabyty. Oznacza to, że pojawia się w wyniku nieprawidłowości neurologicznych czy np. anatomicznych w obrębie oka, powstałych jeszcze na wczesnym etapie rozwoju organizmu lub w trakcie późniejszego życia.

Nie tylko ze względu na kierunek zezowania ustala się rodzaje zeza. Może obejmować on bowiem jedną gałkę oczną lub dwie gałki jednocześnie. Jeśli dotyczy on stale jednego z oczu, mówi się, że jest jednostronny. Natomiast zezowanie obu oczu oznacza zez obustronny. Zez może być także naprzemienny, czyli powodować zamienne zezowanie raz jednego oka, raz drugiego.

Zez nie zawsze jest widoczny

Najbardziej charakterystyczny jest tzw. zez jawny. Niezsynchronizowane ustawienie gałek możesz zaobserwować od razu. Nie zawsze jednak wada jest wyraźnie widoczna. Wówczas mówi się o zezie ukrytym. Polega on na zaburzeniu równowagi napięcia mięśni gałek ocznych, które ujawnia się w chwili uniemożliwienia obustronnego widzenia, czyli braku konieczności fuzji obrazów. Zasłonięte oko ustawia się zbieżnie lub rozbieżnie, a po odkryciu przesłony powraca do pozycji równowagi ocznej, tzw. ortoforii.

Zez towarzyszący i nietowarzyszący

To rodzaje zeza pojawiające się w zależności od przyczyny i czasu trwania rozbieżności ustawienia oczu. Zezem towarzyszącym nazywana jest pełnoobjawowa choroba zezowa, która obejmuje różnego kąta odchylenia osi jednego oka względem osi drugiego oka, ustawionego w sposób stały.

Zez nietowarzyszący, zwany też porażennym, wynika natomiast z czasowego porażenia nerwów zaopatrujących mięśnie poruszające daną gałką. W wyniku tego motoryka gałki jest zaburzona częściowo bądź całkowicie, ale ma tendencję do samoistnego ustępowania. W przypadku braku poprawy stosuje się leczenie.

Leczenie zeza

Jest wiele metod leczenia zeza. Korekcja wady refrakcji stanowi jednak najczęściej pierwszy krok leczenia zeza, niezależnie od jego typu. Ma to na celu wyeliminowanie elementu akomodacyjnego i zapobieganie powstawaniu wtórnego niedowidzenia. Rodzaj szkieł okularowych dopasowuje się indywidualnie do charakteru zeza i jego zaawansowania, a wraz z postępem leczenia dokonuje się ich zmiany w zależności od indywidualnych potrzeb.

Leczenie zeza w kolejnym etapie obejmuje metody zapobiegające powstawaniu czynnościowych zaburzeń widzenia, w tym niedowidzenia. Stosuje się m.in. metody zasłaniania jednostronnego lub naprzemiennego za pomocą przesłon na okulary bądź bezpośrednio na oko. Powszechnie wykorzystywane są też metody pleoptyczne, czyli uwzględniające specjalne aparatury, których zadaniem jest pobudzanie odpowiednich obszarów oka bodźcami świetlnymi przy jednoczesnym hamowaniu miejsca fiksacji oka.

W trzeciej fazie leczenia zeza wprowadza się metody ortoptyczne, np. ćwiczenia. Znajdują one zastosowanie przede wszystkim w leczeniu niedomogi konwergencji oraz zezów ukrytych, ale też są cenne w różnego rodzaju wadach wzroku. Oprócz tego na zez (różnych typów) stosuje się pryzmaty, w niektórych przypadkach stanowią one alternatywę operacji chirurgicznych.

Leczenie zeza u dorosłych obejmuje stosowanie leków. Część z nich zawiera toksynę botulinową. Jej zadaniem jest czasowe zatrzymanie pracy wybranych mięśni.

Operacja zeza

Jeśli leczenie zachowawcze nie przynosi wymiernych efektów, lekarz może zaproponować zabieg chirurgiczny, ponieważ zez może stanowić nie tylko defekt kosmetyczny, ale i powodować pogorszenie wzroku. Operacja może być nawet przeprowadzona w okresie niemowlęctwa.

Operacyjna korekta zeza zawsze jest poprzedzona kompletem szczegółowych badań. Przy planowaniu zabiegu uwzględnia się m.in. obecność wszystkich komponentów zarówno poziomych, pionowych, jak i skrętnych ustawień oka, a także stopień towarzyszenia w 9 kierunkach spojrzenia.

Operacja zeza stanowi jedną z najbardziej skutecznych i szybkich metod leczenia, jednak nie kończy zupełnie terapii. Po jej przeprowadzeniu należy odbywać regularne konsultacje okulistyczne i kontynuować metody zachowawcze.