Znamię barwnikowe – czy jest się czego bać?

Czym są znamiona barwnikowe skóry?

Znamiona barwnikowe skóry zwane są również znamionami melanocytowymi. Nie bez powodu. To właśnie nadmierna proliferacja (namnażanie) melaniny, czyli barwnika skóry, jest przyczyną powstania tych zmian. Mogą mieć charakter wrodzony, jednak znacznie częściej są nabywane w wyniku częstej i nadmiernej ekspozycji ciała na działanie promieniowania słonecznego.

Być może i na własnej skórze znajdziesz kilka lub kilkanaście pieprzyków. To właśnie są znamiona barwnikowe. Najczęściej mają łagodną postać. Najczęściej nie oznacza jednak, że zawsze. Właśnie dlatego tak ważne jest, aby skonsultować z dermatologiem każdy defekt skórny budzący niepokój.

Czy znamiona barwnikowe u dzieci często są diagnozowane?

Znamiona barwnikowe wrodzone widoczne są na skórze dziecka już w momencie przyjścia na świat albo pojawiają się w kolejnych tygodniach życia. Nie do końca znane jest podłoże tych defektów. Wiele wskazuje na to, że są to wady powstające w okresie zarodkowym.

Nie jest to wcale tak rzadka wada. Okazuje się, że znamię barwnikowe wrodzone lekarze stwierdzają u aż 1% dzieci rasy kaukaskiej, reprezentującej rasę europejską. Jednak zmiany szczególnie rozległe, które zajmują niekiedy nawet połowę ciała, są znacznie rzadsze – zdarzają się w nie więcej niż 5 przypadkach na 20 000 urodzeń.

Jak wygląda znamię barwnikowe skórne?

Łagodne znamiona barwnikowe mają przeważnie wielkość (mierzoną w najszerszym miejscu) od kilku milimetrów do kilkunastu centymetrów. Małe znamiona to te, których największy wymiar nie przekracza 1,5 cm. Średnie mają wielkość od 1,5 cm do 20 cm. O defektach dużych mowa jest, gdy mają powyżej 20 cm.

Najczęściej występujące małe znamiona barwnikowe mają zwykle owalny kształt i jasno- lub ciemnobrązowy kolor. Mogą mieć płaską albo wypukłą powierzchnię, porośniętą pojedynczymi włoskami.

Szczególnie ważne jest rozróżnienie znamion barwnikowych atypowych od łagodnych. O ile te drugie są niegroźne i wymagają wyłącznie obserwacji, o tyle zmiany atypowe, zwane również dysplastycznymi, mogą stanowić zagrożenie dla życia i zdrowia. Czym się wyróżniają? Zgodnie z metodą ABCDE mają:

• asymetryczny kształt;

• nierówne, poszarpane krawędzie;

• czerwony, czarny albo niejednorodny kolor;

• wielkość przekraczającą 6 mm;

• zmienną formę (przeobrażają się).

Czy znamiona barwnikowe mogą być groźne?

Choć znamiona barwnikowe występują na skórze większości ludzi, nie znaczy to, że nie warto zaprzątać sobie nimi głowy. Każdy tego typu defekt rodzi ryzyko przeobrażenia w czerniaka skóry. Zagrożenie to wzrasta, gdy:

• znamiona są liczne;

• znamiona są obecne na skórze co najmniej 3–5 lat;

• przynajmniej jedno znamię jest duże, czyli jego wielkość przekracza 20 cm.

Nie ma jednoznacznych szacunków co do prawdopodobieństwa, z jakim duże znamię barwnikowe przeobrazi się w czerniaka. Wielu badaczy twierdzi jednak, że może ono wynosić nawet 60%. W przypadku małych defektów może wynosić natomiast 4,9%.

Jakie są rodzaje znamion barwnikowych?

Znamiona barwnikowe na skórze mogą mieć różną postać. Najczęściej diagnozowane przez lekarzy są:

• znamię Spitz, zwane również ziarniniakiem naczyniowym – ma kolor czerwony lub siny i bywa otoczone mniejszymi guzkami. Najczęściej lokalizuje się na twarzy u dzieci. Nigdy nie przeobraża się w czerniaka;

• znamię Beckera – ma nieregularny kształt i spore rozmiary. Najczęściej lokalizuje się na ramieniu lub klatce piersiowej młodych chłopców. Jest łagodną formą znamienia;

• znamię Suttona – ma charakterystyczną odbarwioną otoczkę z ciemnym punktem w środku. Najczęściej defekt pojawia się na tułowiu, głowie, rękach i nogach. Jest to łagodna postać znamienia, która niekiedy samoistnie znika;

• znamię Clarkama – ma postać niewielkiego, płaskiego wykwitu (niekiedy nakrapianego) o brązowym kolorze. Nie jest to zmiana złośliwa, ale wymaga obserwacji;

• znamię błękitne – ma niebieski lub szary kolor i twardą strukturę. Nie wymaga leczenia, lecz konieczna jest jego obserwacja.

Znamiona barwnikowe mogą też lokalizować się w przednim odcinku oka lub wewnątrz gałki ocznej. Taki defekt dotyczy aż 10% populacji rasy kaukaskiej. Najczęściej są to zmiany w naczyniówce, siatkówce i tęczowce. W każdym wypadku konieczna jest diagnostyka okulistyczna. Znamiona te wymagają obserwacji, ponieważ mogą przeobrazić się w czerniaka.

Jak przebiega usunięcie znamienia barwnikowego?

Każdy pieprzyk na ciele wymaga uwagi. Regularnie oglądając swoją skórę, jesteś w stanie zauważyć wczesne zmiany, mogące świadczyć o rozwijającym się czerniaku. Samokontrola to jednak za mało. Regularnie odwiedzaj dermatologa, aby ten po wykonaniu dermatoskopii (badania skóry w dziesięciokrotnym powiększeniu) lub wideoskopii (badania skóry w nawet siedemdziesięciokrotnym powiększeniu) mógł zdiagnozować, z jakiego typu zmianą masz do czynienia. 

W przypadku zmian barwnikowych oka lekarz okulista wykorzystuje m.in.:

• diagnostykę ultrasonograficzną (USG);

• diagnostykę ultrabiomikroskopową (UBM);

• badanie angiograficzne;

• OCT lub angio-OCT;

• dopplerowskie badanie przepływu krwi.

W przypadku zmian atypowych oraz takich, które nie są złośliwe, ale istotnie wpływają na samoocenę (np. znamiona na twarzy), może być konieczne ich usunięcie. Lekarz ma do dyspozycji jedną z kilku dostępnych technik:

• laserowe usuwanie znamion barwnikowych;

• wymrażanie zmian barwnikowych ciekłym azotem;

• wycinanie znamion barwnikowych.

W przypadku znamion atypowych metodą z wyboru jest biopsja wycinająca. Wówczas znamię zostaje usunięte z marginesem 1–2 mm zdrowej tkanki. Materiał zostaje oddany do badania histopatologicznego. Jeśli analiza laboratoryjna potwierdzi czerniaka, a jednocześnie nie wystąpiły jeszcze przerzuty, lekarz onkolog wykona biopsję węzła wartowniczego. To w nim nowotwory lokalizują się w pierwszej kolejności.