Czarny bez – nie tylko wsparcie w leczeniu infekcji!

Czym jest czarny bez?

Czarny bez (łac. Sambucus nigra) jest rośliną należącą do rodziny przewiertniowatych. Powszechnie występuje w lasach, parkach czy przydrożnych zaroślach. Ze względu na korzystne właściwości prozdrowotne jest również uprawiany na plantacjach w Europie, Ameryce Północnej, Azji oraz Australii.

Czarny bez jest krzewem, który osiąga wysokość do 4 metrów. W okresie od czerwca do lipca – gdy trwa kwitnienie – roślina pokrywa się kremowobiałymi kwiatami układającymi się w płaskie baldachy osiągające średnicę 10–20 cm. W tym czasie krzew bardzo intensywnie pachnie. To zachęca do zrywania całych gałęzi, by umieścić je w wazonie. Niestety kwiaty są bardzo delikatne, przez co szybko zmieniają kolor na brązowy. Zawierające pestkę owoce w kształcie drobnych kuleczek tworzą baldachogrona na przełomie sierpnia i września. Mają lśniącą czarną skórkę, intensywnie czerwony sok i małą pestkę.

Prozdrowotne właściwości ma kilka surowców z czarnego bzu:

• kwiaty (łac. Sambuci flos) – zbierane są w czasie suchego i słonecznego czerwcowego ranka po rozwinięciu co najmniej 80 proc. kwiatostanów, a następnie suszone,

• owoce (lac. Sambuci fructus) – zbierane są po dojrzeniu, czyli na przełomie września i października, a następnie suszone,

• kora (łac. Sambuci cortex) – zbierana z dwu- lub trzyletnich pędów krzewu, a następnie suszona.

Jakie właściwości i działanie ma czarny bez?

Prozdrowotne właściwości czarnego bzu doceniane są od stuleci. Choć najczęściej w celach terapeutycznych wykorzystywane są kwiaty oraz owoce, to również liście, korzenie i kora są cennymi surowcami korzystnie wpływającymi na organizm. 

Czarny bez w formie gotowych suplementów wspiera odporność organizmu i wspomaga łagodzenie przebiegu infekcji. Wynika to z jego wielokierunkowego działania:

• wzmaga potliwość – obniża próg termoregulacji, w efekcie czego już niewielki wzrost ciepłoty ciała (np. stan podgorączkowy) uruchamia mechanizm chłodzenia organizmu poprzez wzmożone pocenie się;

• łagodzi stany zapalne i towarzyszący im ból (podobnie jak piperyna) – hamuje syntezę cytokin prozapalnych, takich jak interleukiny, TNF-alfa; 

• wspomaga wykrztuszanie – zwiększa produkcję śluzu w drogach oddechowych, a także rozkurcza mięśnie gładkie wyściełające oskrzela, co stymuluje odruch kaszlu i ułatwia odkrztuszanie zalegającej wydzieliny (podobnie jak podbiał pospolity);

• zwalcza wirusy i bakterie – hamuje namnażanie się drobnoustrojów chorobotwórczych;

• wzmacnia odporność – pobudza produkcję cytokin.

To jednak nie koniec korzystnego działania syropu, herbaty czy soku z czarnego bzu. Właściwością rośliny jest też zdolność do zwiększania diurezy, czyli ilości wydalanego moczu. Jest to efekt rozszerzenia naczyń nerkowych, w wyniku czego krew szybciej i sprawniej dociera do organu. Dodatkowo preparaty z czarnego bzu zapobiegają wchłanianiu zwrotnemu w kanalikach nerkowych, oddziałując na ich ściany.

Jesteś diabetykiem? W takim razie skonsultuj z lekarzem możliwość stosowania wyciągów z kwiatu czarnego bzu. Kwiaty mają za zadanie wychwytywanie glukozy i jej utlenianie, a dodatkowo wspomaganie wydzielania insuliny.

Warte szczególnej uwagi są właściwości soku z czarnego bzu. Jak wynika z przeprowadzonych badań, przyjmowanie zaledwie 5 ml soku trzy razy dziennie powoduje obniżenie parametrów lipidowych krwi już po dwóch tygodniach. Stosowanie suplementów z czarnego bzu pozwala zredukować poziom cholesterolu całkowitego, jego frakcji LDL (tzw. złego cholesterolu), a także trójglicerydów.

Czarny bez jest silnym antyoksydantem (podobne jak aronia, lecz są one znacznie silniejsze). Wspomaga utrzymanie równowagi między wolnymi rodnikami a przeciwutleniaczami. Tym samym stanowi element profilaktyki przeciw stresowi oksydacyjnemu, którego następstwem są m.in. choroby sercowo-naczyniowe, nowotwory czy zaburzenia autoimmunologiczne.

Wspomniane działanie antyoksydacyjne, przeciwzapalne i przeciwdrobnoustrojowe sprawia, że czarny bez jest częstym składnikiem kosmetyków. Takie preparaty wspomagają łagodzenie zmian skórnych (o jakie nietrudno przy trądziku) oraz poprawiają kondycję cery dojrzałej.

Jaki są skutki uboczne stosowania czarnego bzu?

Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (FDA) uznała produkty z kwiatów i owoców czarnego bzu za bezpieczne dla zdrowia. Oznacza to, że możesz je stosować w zalecanych dawkach bez obaw o wystąpienie niekorzystnych skutków ubocznych.

Skąd więc doniesienia o rzekomych trujących właściwościach czarnego bzu? Jak zwykle szkopuł tkwi w szczegółach. Do produkcji suplementów wykorzystywane są rozwinięte kwiaty i dojrzałe owoce poddane suszeniu. Przy próbie samodzielnego przygotowania przetworów nietrudno o błąd.

Jeśli zbierzesz niedojrzałe owoce albo sięgniesz po surowe kwiaty i owoce (nie poddasz ich obróbce termicznej przed spożyciem), wówczas narażasz się na szkodliwe działanie sambunigryny. Jest to związek trujący. Efekt jego działania rozpoznasz po nasilającym się osłabieniu organizmu oraz dolegliwościach ze strony układu pokarmowego. Pojawiają się wówczas wymioty, biegunka, bóle brzucha i nudności.

Jeśli więc chcesz czerpać w pełni z właściwości leczniczych rośliny, sięgaj po preparaty dostępne w aptece i u sprawdzonych dostawców (np. soki, dżemy z owoców czy miody z kwiatów czarnego bzu), po uprzedniej konsultacji z lekarzem. Natomiast w samodzielnym sporządzaniu przetworów zawsze uwzględnij wcześniejszą obróbkę termiczną (np. suszenie czy gotowanie). Proces ten całkowicie neutralizuje sambunigrynę.

Miej przy tym na uwadze, że ze względu na brak danych preparaty z czarnego bzu nie powinny być stosowane przez kobiety w ciąży i karmiące piersią. Ponadto przetwory z kwiatów nie są odpowiednie dla dzieci poniżej 12. roku życia, a te z owoców – dla dzieci i młodzieży poniżej 18. roku życia.