Déjà vu

Déjà vu – co to takiego? Jaka jest historia tego fenomenu?

Pojęcie déjà vu, co po francusku oznacza "już widziane", zostało po raz pierwszy opisane przez Emile'a Boiraca w 1876 roku. Jednak fascynacja zjawiskiem sięga znacznie wcześniejszych czasów. Wielu filozofów, pisarzy i naukowców próbowało wyjaśnić tę percepcyjną zagadkę.

Jedne z najwcześniejszych wzmianek o déjà vu znajdują się w pracach greckiego filozofa Arystotelesa pochodzących z IV wieku p.n.e. W swoim dziele "O duszy" Arystoteles wspomina, że niektórzy ludzie doświadczają uczucia, że już wcześniej byli w danym miejscu lub sytuacji. Podobne opisy można znaleźć również u innych pisarzy, np. Pliniusza Starszego i Seneki Młodszego.

Pierwsze naukowe badania nad déjà vu zostały przeprowadzone przez francuskiego filozofa Emmanuela Josepha Sieyèsa w 1876 roku. Sieyès stworzył pojęcie "paramnesia" jako ogólną kategorię dla różnych zaburzeń pamięci. Jego prace otworzyły drogę do dalszych badań nad omawianym fenomenem i pokazały, że ma on niebagatelne znaczenie w kontekście zdrowia psychicznego.

Jak się objawia déjà vu?

Déjà vu to zjawisko, które trudno jednoznacznie zdefiniować i opisać. Jest to subiektywne doświadczenie, które każda osoba przeżywa inaczej. Niemniej jednak, można wyróżnić pewne wspólne elementy uczucia déjà vu.

Wyobraź sobie, że znajdujesz się w nowym miejscu i nagle odczuwasz, że doskonale je znasz, zupełnie jakbyś już kiedyś tutaj był. Patrzysz na otaczające Cię przedmioty, które wydają Ci się znajome. Nagłe uczucie znajomości może dotyczyć nie tylko miejsc, ale również sytuacji i osób. W chwilach déjà vu zazwyczaj masz ochotę krzyknąć “Już tutaj byłem!”, “Mam wrażenie, że Cię znam”, choć doskonale wiesz, że jest to niemożliwe. 

Opisywane doświadczenie trwa zazwyczaj bardzo krótko, ok. kilka–kilkanaście sekund. Po tym czasie Twój mózg wraca do normalnego stanu świadomości, a Ty nie masz już wrażenia, że przebywasz w nowym miejscu. 

Niektórzy ludzie mogą doświadczać déjà vu tylko raz w życiu, podczas gdy innym przydarza się ono wielokrotnie. 

• Sprawdź również, czym jest złość i jak konstruktywnie sobie z nią radzić. 

Kto może doświadczać déjà vu?

Déjà vu może wystąpić u każdego, niezależnie od wieku, płci czy pochodzenia. Jednak niektóre grupy ludzi wydają się być bardziej podatne na to doświadczenie. Są wśród nich:

• Młode osoby – naukowcy zauważyli, że ludzie w okresie adolescencji i wczesnej dorosłości, są bardziej podatni na déjà vu;

• Osoby zmagające się z zaburzeniami psychicznymi – chorzy na schizofrenię lub inne choroby przebiegające z epizodami psychozy mogą doświadczać déjà vu częściej niż osoby zdrowe.

• Osoby, które są stale narażone na stres i zmęczenie – nie chodzi tutaj tylko o stres związany z nadmiarem codziennych obowiązków, ale o głębszy wymiar problemu, np. zespół stresu pourazowego (PTSD), który często wiąże się z przeżywaną traumą lub żałobą. 

• Dowiedz się, czym jest wypalenie zawodowe i jak rozpoznać jego pierwsze objawy.

Jak nauka wyjaśnia fenomen déjà vu?

Zainteresowanie tematem déjà vu sprawiło, że nauka również nie mogła pozostać wobec niego obojętna. Zygmund Freud, słynny austriacki psychiatra i twórca koncepcji psychoanalizy, także interesował się fenomenem. W swoich pracach zwracał uwagę na to, że déjà vu może być związane z nieświadomymi pragnieniami, które przenikają do świadomości człowieka. Freud uważał, że poprzez déjà vu dochodzi do manifestacji niezaspokojonych pragnień i konfliktów emocjonalnych.

Wraz z pojawieniem się nowych technologii w diagnostyce neurologicznej, takich jak funkcjonalny rezonans magnetyczny (fMRI), naukowcy zaczęli badać, co się dzieje w mózgu podczas déjà vu. Badania sugerują, że może być ono związane z nadmierną aktywnością tej części mózgu, która jest odpowiedzialna za pamięć i rozpoznawanie wzorców.

Istnieje wiele teorii na wyjaśnienie tego tajemniczego zjawiska, jednak żadna z nich nie została powszechnie uznana. Oto one:

• Teoria błędu pamięci – według tej teorii, déjà vu może być wynikiem błędu w naszej pamięci. Nasz mózg interpretuje nowe sytuacje jako znane;

• Teoria dualnej pamięci – zgodnie z tym założeniem déjà vu wynika z niezgodności między naszymi dwoma rodzajami pamięci: pamięcią deklaratywną (świadomą) oraz pamięcią proceduralną (nieświadomą). 

• Teoria neurologiczna – naukowcy podejrzewają, że pewne obszary mózgu, takie jak hipokamp (część układu odpowiedzialna za funkcje czucia i reagowania) i czołowa kora mózgu, są zaangażowane w doświadczanie déjà vu. Niektóre badania sugerują związek między déjà vu a nadmiernym pobudzeniem tych obszarów mózgu.

Kiedy déjà vu staje się powodem do niepokoju?

Déjà vu to zjawisko, którego nie przypisuje się do kategorii problemów psychicznych i w większości przypadków nie stanowi ono powodów do obaw. Szacuje się, że 70% ludzi doświadcza tego uczucia przynajmniej raz w ciągu swojego życia. Jeśli jednak pojawia się często i towarzyszą mu inne objawy, takie jak lęki, stany depresyjne, problemy z pamięcią lub koncentracją, zwróć się o pomoc do psychologa lub psychiatry. 

O déjà vu warto porozmawiać z lekarzem, gdy zdarza się bardzo często i utrudnia codzienne życia lub wiąże się z objawami neurologicznymi, np. atakami padaczki.