Fazy stresu psychologicznego – jakie są i jak na nie reagować?

Stres – czym jest i czy jest nam do czegoś potrzebny?

Prawdopodobnie zdajesz sobie sprawę, że ludzka reakcja stresowa została ukształtowana przez ewolucję i powstała, kiedy nasi przodkowie znacznie częściej mierzyli się z realnymi zagrożeniami, stanowiącymi niebezpieczeństwo dla ich zdrowia i życia. Ale czy wiesz, że każdy z objawów stresu ma praktyczne uzasadnienie?

W momencie bardzo silnego stresu twoje serce zaczyna bić szybciej. Dzieje się tak, ponieważ w obliczu zagrożenia organizm potrzebuje znacznie więcej transportowanego przez krew tlenu, by funkcjonować na najwyższych obrotach.

Możesz poczuć uderzenie gorąca. To dlatego, że duża ilość krwi jest pompowana do mózgu, by zwiększyć jego czujność. Z tego samego powodu w stresie marzną ci dłonie i stopy – znajdujące się w nich naczynia włosowate ulegają zwężeniu, by usprawnić przepływ krwi tam, gdzie jest najbardziej potrzebna.

Nadmierna potliwość to próba ochłodzenia ciała, by się nie przegrzało. Ucisk w żołądku i suchość w ustach są natomiast spowodowane tym, że w obliczu potencjalnego zagrożenia najbardziej potrzebne funkcje są aktywne, a te, które nie są w tym czasie niezbędne, schodzą na dalszy plan. Tak dzieje się m.in. z trawieniem.

Wreszcie pojawiają się też emocje i objawy psychologiczne. Odczuwasz niepokój i przypływ energii (które mogą nawet powodować drżenie rąk lub całego ciała), ponieważ następuje wyrzut adrenaliny mający skłonić cię do działania i poprawy swojej sytuacji. Niektórzy doświadczają też pustki w głowie spowodowanej dysocjacją. Jeżeli reakcja walki lub ucieczki nie jest możliwa, twoja psychika może próbować się odciąć. W dawnych czasach nasi przodkowie czasami udawali martwych, by zwiększyć szanse na przeżycie. Dzisiaj chodzi raczej o „zamrożenie” uczuć, by łatwiej było przetrwać szczególnie trudny moment.

Stres – jakie są jego fazy?

Najczęściej wykorzystywanym podziałem na fazy stresu psychologicznego jest ten opracowany przez Hansa Selye’a, który jest również twórcą terminu „stres”. Zgodnie z jego teorią istnieją trzy etapy stresu:

1. Faza alarmowa, podczas której pod wpływem szoku cały organizm ulega pobudzeniu, mobilizuje wszystkie siły obronne.

2. Faza odporności lub przystosowania, która następuje wtedy, gdy organizm przystosuje się do stresującego bodźca, ucząc się radzić sobie z nim w zdrowy sposób. Jeśli uda mu się zwalczyć trudność, stres ustępuje, a ciało wraca do normalnego funkcjonowania. Jeżeli nie – następuje trzeci etap.

3. Faza wyczerpania ma miejsce wyłącznie wtedy, gdy trudna sytuacja utrzymuje się długo, prowadząc do przewlekłego stresu. Zasoby odpornościowe organizmu są wówczas na wyczerpaniu, co może nawet prowadzić do różnego rodzaju chorób.

Stres ostry a stres przewlekły

Jak widać, stres stresowi nierówny. W krótkiej perspektywie, kiedy sytuacja stresowa ma wyraźny początek i koniec, pobudzenie może być wręcz przydatne, ponieważ pomaga poradzić sobie z trudnością i stanowi źródło motywacji do działania. Oczywiście nie chodzi tu o ostre ataki paniki, które wymagają specjalistycznej pomocy, a o naturalną reakcję na obiektywne wydarzenia.

Niestety w obecnych czasach coraz więcej osób na co dzień mierzy się z tzw. stresem przewlekłym, nazywanym też chronicznym. Taki stan może być bardzo destrukcyjny zarówno dla zdrowia fizycznego, jak i dla psychiki. Oznacza bowiem, że wymagania związane z sytuacją są większe niż zasoby organizmu. Dochodzi do permanentnie obniżonego nastroju, połączonego z nieustannym napięciem, oraz do zachwiania całej równowagi psychofizycznej. Na domiar złego osoba doświadczająca chronicznego stresu przyzwyczaja się do niego i następuje efekt tzw. wyuczonej bezradności, który powoduje, że nawet nie próbuje poprawić swojego położenia, uznając je niejako za swoją nową normę.

Stres i jego negatywne konsekwencje

Być może masz teraz ochotę zbagatelizować problem życia w nieustannym stresie. Kto w tych czasach może się poszczycić spokojną, pozbawioną napięcia codziennością? Jednak długotrwała ekspozycja na stres ma naprawdę fatalny wpływ na funkcjonowanie ludzkiego organizmu, w efekcie może prowadzić do poważnych chorób.

Chroniczny stres uszkadza wyściółkę naczyń krwionośnych, a w konsekwencji podwyższa niebezpieczeństwo nadciśnienia, zawału czy udaru. Jakby tego było mało, duża część zestresowanych osób reguluje emocje w niezdrowy sposób – objada się, pali papierosy czy nadużywa alkoholu, co również może narażać na ryzyko chorób serca. Jeśli czujesz bardzo silną potrzebę wspomagania się w radzeniu sobie z napięciem, lepszym wyborem będą różnego typu herbaty lub zioła na dobry nastrój, które można kupić bez recepty.

Zarówno krótkotrwały, jak i przewlekły stres wiążą się ze wzmożonym wydzielaniem kortyzolu. I o ile w pierwszym przypadku nie jest to szkodliwe, o tyle w drugim poważnie zaburza funkcjonowanie całego organizmu. Hormon ten służy do przygotowania ciała do bitwy lub ucieczki, więc sprawia, że wszystkie organy są w stanie permanentnego pobudzenia. Pobudza apetyt, bo przecież jedzenie stanowi źródło energii niezbędnej do działania, co może wpływać na wzrost masy ciała. Oprócz tego zakłóca zdrowy sen. Jakby tego było mało, kortyzol zwiększa poziom cukru we krwi i wzmaga odkładanie się tłuszczu.

Dodatkowo długotrwały stres obniża odporność na różnego typu infekcje. Dzieje się tak, ponieważ walka z patogenami odbywa się poprzez wydzielanie tzw. cyklin prozapalnych, a następnie przez wyeliminowanie powstałego z ich udziałem stanu zapalnego przy użyciu kortyzolu. Niestety w długotrwałym stresie organizm przyzwyczaja się do wysokich stężeń kortyzolu i przestaje na niego prawidłowo reagować, co zwiększa twoją podatność na alergię, astmę, cukrzycę czy chorobę wieńcową.

Jak sobie radzić w sytuacji stresowej?

Niezależnie od fazy reakcji na stres, w jakiej się znajdujesz, do jego okiełznania bardzo przydadzą się techniki mindfulness i medytacja. Metody te pozwalają nabrać dystansu do swoich myśli oraz przekonań, skoncentrować się na chwili obecnej, a także powstrzymać się przed rozpamiętywaniem przeszłości i wybieganiem myślami w przyszłość. Regularna praktyka wycisza, uspokaja i zdecydowanie zwiększa odporność na stres. Pomyśl o niej jak o inwestycji w mniej nerwową przyszłość.

Kiedy zdarzy się coś, co cię zestresuje, i zaleje cię fala silnych emocji, postaraj się na chwilę zatrzymać i zastanowić, co właściwie spowodowało tak zdecydowaną reakcję i jakie są twoje możliwości działania. Czy masz wpływ na pozytywne rozwiązanie problemu? Co możesz zrobić, by poczuć się lepiej, zarówno natychmiast, jak i w długofalowej perspektywie? Takie myślenie pozwoli ci przejąć kontrolę i zyskać poczucie sprawstwa.

Potraktuj sytuację kryzysową jako sposobność do rozwoju. Pomyśl, czy możesz coś na niej zyskać. Nawet jeśli wydaje ci się, że twoje położenie nie ma żadnych pozytywnych aspektów, pamiętaj, że każde pokonanie swoich ograniczeń wyposaża cię w cenne doświadczenie, które będziesz mogła wykorzystać w przyszłości.

Pamiętaj też, że twoja interpretacja rzeczywistości nie jest równa faktom. Nigdy nie wiesz, czy z pozornie złego zdarzenia nie wynikną jakieś niespodziewane korzyści. Dlatego zachowaj otwarty umysł!

Jeśli dowiedzieć się więcej o stresie, ściągnij naszego darmowego e-booka

Z e-booka, którego stworzyliśmy wspólnie z ekspertkami z Fundacji Twarze Depresji, dowiesz się jak radzić sobie ze stresem w trudnych czasach, poznasz ćwi

Jak sobie radzić ze stresem w trudnych czasach

Jak nie ulec presji trudnych czasów i skutecznie radzić sobie ze stresem, który towarzyszy nam każdego dnia? Odpowiedzi znajdziesz w e-booku przygotowanym we współpracy z...

Zarejestruj się aby pobraćDowiedz się więcej