Co to jest samotność? Rodzaje i przyczyny samotności

Czym jest samotność?

Samotność to subiektywny stan emocjonalny, który charakteryzuje się odczuwaniem społecznej izolacji i odcięcia od innych ludzi. Niejednokrotnie utożsamiana jest z poczuciem osamotnieniem. Osamotnienie to poczucie bycia samotnym mimo przebywania z ludźmi. Przykładem takiego stanu może być samotność w związku. Samotność ma temporalny tzn. czasowy charakter. Na tej podstawie wyróżnia się:

• samotność chroniczną, która jest doświadczana bez względu na okoliczności. Może uruchomić mechanizmy obronne, których zadaniem jest redukcja cierpienia, bólu, lęku. Może to być zaprzeczenie, wyparcie, stłumienie, uzależnienie;

• samotność przejściową, która pojawia się i zanika wraz ze zmianą sytuacji życiowej, np. występuje w związku z zerwaniem więzi emocjonalnej z powodu rozstania. Dowiedz się, jak poradzić sobie z rozstaniem.

Wyróżnia się następujące typy samotności:

• samotność społeczna - zwana też fizyczną. Definiowana jest jako brak związków społecznych, przeżywanie izolacji i marginalizacji, brak przynależności do wspólnoty. Towarzyszy jej poczucie bycia niepotrzebnym, ignorowanym, niedostrzeganym przez innych, pomijanym;

• samotność emocjonalna - rozumie się ją jako niedobór pozytywnych uczuć i relacji międzyludzkich. Można ją też postrzegać jako poczucie braku bliskich więzi emocjonalnych. Taki stan może doprowadzić do powstania negatywnej samooceny, niskiego przekonania o kompetencjach społecznych, postrzegania siebie jako osoby niegodnej nawiązywania relacji społecznych;

• samotność egzystencjalna - oznacza brak utożsamiania się z powszechnie przyjętymi normami, wartościami, zasadami, celami społecznymi. Przejawia się w nieakceptowaniu i niezgadzaniu się z regułami rządzącymi światem.
  

Samotność - wybór czy konieczność?

Można być samotnym z wyboru lub z konieczności. W pierwszym przypadku samotność to stan wynikający z chęci wyłącznego przebywania ze sobą samym. Taką samotność można rozumieć jako potrzebę poszukiwania samego siebie, koncentracji na swoim wewnętrznym świecie. Samotność z wyboru może doprowadzić do zdobycia obojętności wobec otaczającego świata, zapewnić odwagę, dystans, poczucie wewnętrznej samowystarczalności. Samotne życie jest obecnie też dość popularne. Zapewnia możliwość poświęcenia się karierze zawodowej, daje poczucie niezależności, samorealizacji. Pamiętaj jednak, że bycie samemu nie zawsze musi oznaczać samotność. Ten czas odkrywania siebie można doskonale połączyć z towarzystwem innych osób. Można więc być samym i nie czuć się samotnie.

Samotność może być też stanem wymuszonym. Obserwuje się go zwłaszcza w dużych aglomeracjach, w których panują płytkie, sztuczne, niepełne, przypadkowe, powierzchowne, urywane relacje międzyludzkie. Powoduje ją niedosyt przebywania z ludźmi sobie życzliwymi. Samotność jest nierzadko wymuszona przez szybkie tempo życia i związany z tym brak czasu na satysfakcjonujące relacje. Czasem jej przyczyną jest choroba czy niepełnosprawność, które najzwyczajniej utrudniają, a niekiedy wręcz uniemożliwiają wyjście z domu, a tym samym ograniczają szansę na podtrzymanie dotychczasowych i nawiązanie nowych znajomości.

Jakie czynniki sprzyjają samotności?

Wyróżnia się wiele czynników psychologicznych zwiększających ryzyko samotności. Wśród nich są m.in.:

• niskie poczucie własnej wartości,

• obawa przed odrzuceniem,

• niska samoocena,

• brak zaufania do innych, ale i do własnych możliwości,

• słaby rozwój umiejętności społecznych,

• obawa przed bliskością emocjonalną,

• unikanie społecznego ryzyka.

Do samotności predysponowane są osoby przejawiające melancholizm. To jeden z typów osobowości, który cechuje się introwersją (zamykaniem się w swoim świecie, ograniczaniem kontaktów społecznych), skłonnością do perfekcjonizmu, wyczuleniem na krytykę pod swoim adresem, sumiennością, brakiem spontaniczności, skłonnością do filozofowania i idealizowania.

Podeszły wiek jako ryzyko samotności

Szczególnym czynnikiem ryzyka samotności jest wiek. Osoby starsze to grupa szczególnie narażona na życie w samotności. Przyczyny samotności senioralnej stanowią przede wszystkim:

• czynniki kulturowe - zmiana warunków przebywania seniora spowodowana pogorszeniem stanu zdrowia, z czym wiąże się konieczność zamieszkania w instytucji opiekuńczej;

• utrata najbliższych - wdowieństwo, czyli śmierć małżonka, ale i sędziwych wiekiem przyjaciół. Towarzysząca temu żałoba przejawia się tęsknotą za zmarłym i niechęcią do nawiązania nowych znajomości;

• trudności w kontaktach z młodym pokoleniem;

• status ekonomiczny - przejście na emeryturę pogarsza sytuację finansową. Im jest się biedniejszym, tym bardziej rośnie wycofanie społeczne. Ubóstwo wiąże się z odrzuceniem przez społeczeństwo;

• świadomość nieuchronnej śmierci - poczucie samotności jest tym większe, im bliżej starszy człowiek znajduje się końca życia.

Jakie mogą być konsekwencje samotności?

W skrajnych przypadkach samotność może prowadzić do zaburzeń depresyjnych. Depresja jeszcze szczelniej izoluje od innych. Objawia się głównie obniżeniem nastroju, małą wiarą w swoje możliwości, smutkiem, pesymizmem, przygnębieniem, poczuciem winy. Typowa jest dla niej niezdolność do przeżywania przyjemności (tzw. anhedonia), zaburzenia rytmu dobowego w postaci bezsenności lub zbyt dużej senności. Obserwować można spowolnienie psychoruchowe, zaburzenia apetytu, a niekiedy nawet myśli i próby samobójcze. Samotność sprzyja patologicznemu starzeniu się. Obniża odporność na stres i zdolność dojścia do siebie po trudnych sytuacjach.

Niepowodzenie w nawiązaniu kontaktów międzyludzkich powoduje uczucie wewnętrznego napięcia i odczuwanie lęku. Konsekwencją tego okazać się mogą fobie społeczne. Samotność wywołuje gniew, bezwartościowość, wrażliwość i pesymizm. Długotrwałe odczuwanie samotności może stać się przyczyną powstania chorób psychosomatycznych. Definiuje się w ten sposób choroby somatyczne, które wywołane są przez czynniki psychologiczne. Oto przykładowe z nich: astma oskrzelowa, cukrzyca, choroba niedokrwienna serca, nadciśnienie tętnicze, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, choroby skóry, otyłość. Samotność zaburza również regulację procesów komórkowych w głębi organizmu, predysponując do przedwczesnego starzenia się.

Co zrobić z samotnością?

Jak poradzić sobie z samotnością? Wybór sposobów radzenia sobie z samotnością zależy od odpowiadających za jej powstanie czynników. Jeśli masz kłopoty ze znalezieniem przyczyny samotności, skorzystaj z pomocy psychologa lub psychiatry. Możesz się też do nich udać, kiedy nie jesteś w stanie poradzić sobie z żałobą lub zakończeniem związku. Doświadczane wówczas emocje, jak rozżalenie, złość, niepokój itd. są w zupełności normalne. Takie sytuacje wymagają czasu, aby się z nimi uporać.

Nieodzowne znaczenie w walce z samotnością ma psychoterapia poznawczo-behawioralna. Jej celem jest poprawa jakości życia poprzez modyfikację zachowań i sposobu myślenia. Kluczową jej częścią jest identyfikacja negatywnych wzorców myślenia. Ludzie często nie zdają sobie sprawy z tego, że ich myśli niekoniecznie są faktami, a przypuszczeniami lub opiniami. Celem terapii poznawczo-behawioralnej jest pomoc w rozwinięciu nowego przekonania, które będzie bardziej pomocne dla dobrego samopoczucia.

Istnieje kilka rozwiązań, które okazać się mogą skuteczne w przezwyciężeniu samotności. Oferta obejmuje programy ukierunkowane na rozwój zdolności społecznych (tzw. TUS - trening umiejętności społecznych), programy stwarzające lepsze warunki do interakcji społecznych czy zwiększające wsparcie społeczne. Opieka nad zwierzętami przynosi ogromne korzyści w sferze psychicznej. Posiadanie psa lub kota stwarza możliwość poznania innych ludzi, którzy mają zwierzęta.

Większe szanse na poznanie kogoś zapewni wychodzenie z domu. Nie zamykaj się na ludzi. W redukowaniu poczucia samotności pomóc może wolontariat na rzecz osób starych, chorych, biednych. Możesz nawiązać z kimś kontakt, rozwijając swoje znajomości. Skoncentruj się na tworzeniu dobrych relacji. Szukaj ludzi o podobnych poglądach, zainteresowaniach i wartościach. A nawet jeśli nie uda ci się na kursie czy szkoleniu znaleźć przyjaciół, to konstruktywnie zapełnisz wolny czas i przy okazji czegoś się nauczysz.