Seksizm – jak go rozpoznać i jak z nim walczyć?

Mizoginia a seksizm

Ludzie mają tendencję do upraszczania sobie życia. Czasem może się to odbywać nawet nie do końca świadomie, np. poprzez wykorzystywanie stereotypów oraz kategoryzacji, które w pewnym sensie „zwalniają” z myślenia i sprawiają, że świat społeczny wydaje się znacznie mniej skomplikowany, a przez to bezpieczniejszy i bardziej przewidywalny.

Z pewnością znasz niezliczone stereotypy dotyczące płci. „Mężczyźni mają umysły ścisłe”, „Kobiety są troskliwe i empatyczne”, „Dziewczynki lubią bawić się lalkami, a chłopcy wolą samochodziki”. Część z tego typu stwierdzeń prawdopodobnie znasz od dzieciństwa i być może nawet nie zastanawiasz się nad ich prawdziwością. Tymczasem stereotypy z definicji nie odzwierciedlają rzeczywistości, ponieważ bazują na uogólnieniach i założeniu, że wszyscy przedstawiciele lub przedstawicielki danej płci są tacy sami. A to przecież niemożliwe!

Niestety stereotypy bardzo często prowadzą do uprzedzeń, czyli krzywdzących ocen, postaw i zachowań (należą do nich nie tylko seksizm, ale teżksenofobia, rasizm czyhomofobia). Osoba, która z góry zakłada, że wszystkie kobiety mają określony zestaw cech, nie zada sobie trudu, by cię poznać. Ma o tobie wyrobione zdanie, jeszcze zanim cię spotka. To wpływa także na jej uczucia i zachowania wobec ciebie. Niestety w społeczeństwie utarło się, że cechy stereotypowo „męskie” są bardziej cenione i pożądane, „kobiece” zaś często są oceniane negatywnie, co przekłada się na różne traktowanie kobiet i mężczyzn w życiu rodzinnym i zawodowym.

Seksizm jest uprzedzeniem, które bardzo często prowadzi do dyskryminacji. Warto zaznaczyć, iż seksizm odnosi się do kategorii płci, jednak nie wskazuje, o którą z nich chodzi. Teoretycznie więc możemy się spotkać zarówno z seksizmem męskim, jak i seksizmem kobiecym. W praktyce jednak znakomita większość przejawów seksizmu wiąże się z mizoginią, czyli niechęcią skierowaną wobec kobiet.

Rodzaje seksizmu

Seksizm przybiera różne postacie. Czasem jest bardzo widoczny i łatwy do zinterpretowania, a innym razem ma subtelniejszą formę, przez co może być postrzegany pozytywnie.

Najbardziej typowy i zauważalny jest tzw. seksizm wrogi. Zgodnie z teorią ambiwalentnego seksizmu opiera się on na nieprzychylnych postawach wobec kobiet, przekonaniu o ich naturalnej niższości i podporządkowanej roli. Jednak co ciekawe, tego rodzaju poglądy korelują z tzw. seksizmem życzliwym, nazywanym również łagodnym. Odnosi się on do tych aspektów stereotypu, które są oceniane pozytywnie. Jego przejawami są zachowania uznawane za „szarmanckie”, np. przepuszczanie kobiet w drzwiach. Niestety bywają one wykorzystywane przez mężczyzn jako „nagrody” za odpowiednie realizowanie kobiecej roli.

Kolejnym rodzajem seksizmu, który musisz znać, jest seksizm zinternalizowany, czyli uwewnętrzniony. Jest to postawa kobiet wobec własnej płci. Może polegać m.in. na obronie tradycyjnego podziału władzy w związkach lub dystansowaniu się do innych kobiet. To właśnie dlatego wiele kobiet przekonuje, że „nie są jak inne dziewczyny” (w domyśle: płytkie, infantylne, niegodne zaufania, nudne itp.). Zastanów się, czy w twoim zachowaniu nie wybrzmiewają podobne tendencje oraz czy nie ograniczają cię przekonania, że „nie poradzisz sobie, bo to męskie zadanie” lub obawa, że będziesz wyglądać brzydko lub mało kobieco.

Przykłady seksizmu

Przykłady seksizmu w życiu codziennym można mnożyć w nieskończoność. Mogą to być m.in. takie sytuacje:

• szef, który zatrudnia lub awansuje samych mężczyzn, ponieważ uważa, że kobiety są zbyt emocjonalne, by powierzać im odpowiedzialne stanowiska, a ponadto w każdej chwili mogą zajść w ciążę, przez co będą mniej zaangażowane w pracę,

• zaczepianie na ulicy, niewybredne żarty, nieproszone komplementy,

• luka płacowa, czyli statystyczna różnica między zarobkami kobiet i mężczyzn,

• dzielenie zabawek na „dziewczęce” i „chłopięce”,

• przedszkolanka, która nie chce rozmawiać o dziecku z ojcem – uważa, że matka zna się na opiece i wychowaniu lepiej (to seksizm wobec mężczyzn),

• kierowanie reklam środków czystości i sprzętów gospodarstwa domowego wyłącznie do kobiet lub odwoływanie się w tego typu przekazach do tzw. męskiej grypy.

Przyczyny seksizmu

Nie ma jednego prostego wytłumaczenia genezy uprzedzeń. Jedno jest jednak pewne – dzieci rodzą się wolne od stereotypów i wrogich postaw. Dopiero z czasem opiekunowie, rówieśnicy oraz szeroko pojęte otoczenie społeczne uczą je, w jaki sposób „powinny” się zachowywać, a także przekazują różnego typu przekonania na temat każdej z płci oraz relacji między nimi.

Dzieci uczą się zarówno przez świadome oddziaływania wychowawcze (np. system kar i nagród, pochwały za realizowanie stereotypu itp.), jak i poprzez modelowanie, czyli naśladownictwo. Od najmłodszych lat obserwują rodziców w określonych rolach. Chłoną też komunikaty płynące z bajek, książek czy reklam. Im bardziej stereotypowo zachowują się nie tylko ich opiekunowie, ale też ulubieni bohaterowie kultury, tym silniej utrwalają skrypty dotyczące tradycyjnych obowiązków, powinności, cech charakteru oraz zdolności kobiet i mężczyzn.

Seksizm – jak z nim walczyć?

Jeśli przynajmniej raz spotkałaś na swojej drodze seksistę, z pewnością wiesz, jak bardzo frustrujące i raniące może być takie doświadczenie. Trudno czuć się dobrze, kiedy twoje kompetencje są nieustannie podważane, otoczenie zaś nie pozwala ci być sobą, a zamiast tego ma dla ciebie z góry przypisaną, sztywną rolę. Prawdopodobnie byłaś też świadkiem wielu nieprzyjemnych sytuacji, które dotknęły twoje koleżanki czy współpracownice.

Jak reagować na seksizm? Wiele zależy od tego, w jakich sytuacjach się z nim spotykasz. Jeśli twoja relacja z uprzedzoną osobą nie jest zbyt bliska (lub nie znasz jej wcale), postaraj się jak najszybciej uciąć nieodpowiadające ci zachowanie. Powiedz, że nie ma prawa cię tak traktować i sobie tego nie życzysz. Jeśli doświadczasz seksizmu w internecie, przeczytaj też:Hejt – jak sobie z nim poradzić?

Sprawa staje się bardziej skomplikowana, gdy mowa o kimś bliskim, np. o partnerze. W takim przypadku najlepszym pomysłem będzie rozmowa. Przygotuj się do niej – możesz sięgnąć po liczne publikacje na ten temat, takie jak Niewidzialne kobiety. Jak dane tworzą świat skrojony pod mężczyzn autorstwa C.C. Perez lub Płeć i mózg. Historia przekręconych faktów D. Joel i L. Vikhanski. Pokaż rozmówcy, że jego zachowanie nie ma potwierdzenia w faktach, a jest jedynie efektem krzywdzącychuprzedzeń. Wytłumacz mu również, jak się czujesz, gdy umniejsza twoją rolę. Jeśli czujesz, że wszystkie obowiązki domowe i rodzicielskie spoczywają jedynie na twoich barkach, wprowadź nowe zasady. Nie rzucaj się pierwsza, kiedy trzeba coś posprzątać lub ugotować.

Walka z seksizmem nie jest łatwa, ponieważ dla wielu osób taka postawa wydaje się naturalna i oczywista – w końcu są jej uczone od najmłodszych lat. Mimo wszystko warto to robić, ponieważ doświadczanie go obniża samoocenę i pewność siebie, zmniejsza satysfakcję z życia kobiet, a także hamuje ich rozwój i realizację ambicji. Już teraz widać, jak wiele zmieniło się w społecznej świadomości przez ostatnie lata. Nie bój się walczyć o to, by było coraz lepiej. Pamiętaj, że zmiana zaczyna się w tobie – trudno egzekwować szacunek, jeśli sama źle się traktujesz.