Tabletki antykoncepcyjne – działanie, rodzaje, skuteczność

Czym właściwie są tabletki antykoncepcyjne?

Współczesna antykoncepcja obejmuje różnorodne metody kontroli urodzeń, a jednymi z najbardziej popularnych są tabletki antykoncepcyjne. Pojawiły się na rynku farmaceutycznym na przełomie lat 60. i 70. ubiegłego wieku. Doustna tabletka antykoncepcyjna stała się symbolem wyzwolenia kobiet i została uznana za jedno z najważniejszych odkryć XX w. 

Antykoncepcja hormonalna dostępna jest wyłącznie na podstawie recepty od lekarza ginekologa. Jej działanie opiera się na syntetycznych odpowiednikach hormonów, występujących w organizmie kobiety. W składzie pigułek znajduje się etynyloestradiol z progestagenem bądź wyłącznie progestagen.

Doustna antykoncepcja należy do metod o najwyższej skuteczności. Odsetek ciąż stwierdzonych po roku poprawnego stosowania tabletek, czyli tzw. wskaźnik Perla, w przypadku tabletek dwuskładnikowych wynosi 0,3%, a jednoskładnikowych – 0,51%. 

Jakie są rodzaje tabletek antykoncepcyjnych?

Na rynku farmaceutycznym dostępne są dwa główne rodzaje tabletek antykoncepcyjnych:

• tabletki antykoncepcyjne jednoskładnikowe – tzw. minipigułki, zawierają niskie dawki jednego hormonu – syntetycznego odpowiednika progesteronu. Uważane są za łagodniejszy środek niż wymienione niżej tabletki zawierające dwa składniki hormonalne. Tabletki jednoskładnikowe zalecane są kobietom wykazującym dużą wrażliwość na wysokie stężenia hormonów;

• tabletki antykoncepcyjne dwuskładnikowe – tzw. złożona doustna pigułka antykoncepcyjna; znajdują się w niej dwa hormony – progestagen i etynyloestradiol.

Tabletki antykoncepcyjne różnią się też pod względem faz działania. Na tej podstawie wyszczególnia się środki jednofazowe, które dostarczają w ciągu całego cyklu taką samą dawkę estrogenu i progestagenu. Są też tabletki dwu- i trzyfazowe. W ich przypadku zawartość hormonów ulega zmianie podczas cyklu miesiączkowego. Pigułki stosowane w pierwszej fazie cyklu mają mniej gestagenu, a tabletki przyjmowane później zawierają go więcej. W związku z tym lepiej naśladują naturalne wahania stężenia hormonów, występujące fizjologicznie podczas cyklu menstruacyjnego.

Na czym polega działanie tabletek antykoncepcyjnych?

Mechanizm działania środków hormonalnych jest złożony. Tabletka antykoncepcyjna jednoskładnikowa opiera swoje działanie zwłaszcza na zmianie właściwości śluzu znajdującego się w szyjce macicy. Zagęszcza go, w konsekwencji czego utrudnia przedostanie się plemników do dróg rodnych. Środki antykoncepcyjne jednoskładnikowe w zależności od dawki są w stanie zahamować owulację (proces uwalniania komórki jajowej) i sprawić, że endometrium, czyli macica, staje się cieńsza, a w związku z tym utrudnia zagnieżdżenie zapłodnionej komórki jajowej.

Dwuskładnikowa pigułka antykoncepcyjna z etynyloestradiolem hamuje wydzielanie hormonu folikulotropowego. FSH fizjologicznie pobudza dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych (zwanych też pęcherzykami Graffa). Tabletki antykoncepcyjne uniemożliwiają ten proces i nie dochodzi do wzrostu komórek jajowych. Drugi zawarty w pigułkach dwuskładnikowych hormon – progestagen – hamuje uwalnianie komórki jajowej, utrudnia poruszanie się plemników w kobiecych drogach rodnych, zagęszczając śluz (podobny do śluzu z okresu niepłodności poowulacyjnej), powoduje ścieńczenie endometrium i zmiany w błonie śluzowej macicy.

Jak należy brać tabletki antykoncepcyjne?

Postarajmy się teraz odpowiedzieć na pytanie, jak brać tabletki antykoncepcyjne. Większość firm farmaceutycznych stosuje taki schemat stosowania dwuskładnikowych leków antykoncepcyjnych:

• przez 21 dni, rozpoczynając od pierwszego dnia cyklu miesiączkowego (pierwszego dnia krwawienia), przyjmujemy codziennie jedną pigułkę,

• 7 dni przerwy, podczas której pojawia się okres bez leków lub stosowane jest placebo,

• po upływie tygodnia rozpoczyna się nową serię tabletek.

Jednoskładnikowe środki antykoncepcyjne stosuje się ciągle, nawet w trakcie trwania krwawienia miesięcznego. 

Pominięcie tabletki antykoncepcyjnej zmniejsza skuteczność działania hormonów. Dlatego wprowadzono system ciągłego przyjmowania pigułek. To rozwiązanie doskonałe dla kobiet mających problem z systematycznym zażywaniem leku – zapominalskich czy zabieganych. Codzienne przyjmowanie tabletek, bez żadnych przerw, prowadzi do wyrobienia nawyku. Zaleca się zażywanie środków o stałej porze – może być to rano czy wieczorem – oraz noszenie blistra z lekami przy sobie, np. w torebce z przyborami toaletowymi. Szczegółowe postępowanie w przypadku pominięcia tabletki antykoncepcyjnej przedstawione jest na ulotce dołączonej do leków, a w razie niepewności odnośnie do postępowania najlepiej zgłosić się do lekarza. Swoje wątpliwości możesz wyjaśnić podczas konsultacji z ginekologiem online.

Skuteczność tabletek antykoncepcyjnych

Tabletki antykoncepcyjne a ciąża – to kolejna wymagająca omówienia kwestia. Wieloletnie stosowanie pigułek antykoncepcyjnych nie przyczynia się do późniejszych problemów z płodnością. Nie ma jednego powszechnie przyjętego czasu, jaki powinien minąć od odstawienia tabletek antykoncepcyjnych do powrotu płodności. U części kobiet zdolność rozrodu wraca w ciągu pierwszego cyklu, u innych może trwać to nawet kilka miesięcy. 

Lekarze są zdania, aby przez 3 miesiące po zaprzestaniu przyjmowania antykoncepcji hormonalnej nie starać się o ciążę. Czas ten ma pozwolić na powrót do naturalnej równowagi hormonalnej. Zaraz po odstawieniu pigułek antykoncepcyjnych wzrasta w niektórych przypadkach szansa na wystąpienie ciąży mnogiej. Wiąże się to z uwolnieniem w pierwszych naturalnych cyklach większej ilości komórek jajowych, które dotychczas były hamowane.

Jeżeli mimo stosowania tabletek antykoncepcyjnych doszło do zapłodnienia komórki jajowej, kobieta powinna zaprzestać ich przyjmowania. Badacze informują, że w przeciwnym razie wzrasta ryzyko wystąpienia wad u płodu.

Skutki uboczne antykoncepcji hormonalnej

Antykoncepcja hormonalna mimo pozytywnego działania może powodować niepożądane skutki. Wśród możliwych efektów ubocznych stosowania pigułek wymienia się zwłaszcza: bóle i zawroty głowy, nudności, wymioty, krwawienia i plamienia acykliczne (poza czasem, kiedy powinien wystąpić okres). Dodatkowo może dojść do wzrostu ciśnienia tętniczego krwi, nadwrażliwości piersi (szczególnie sutków), zmian nastroju (np. stanów depresyjnych, gorszego samopoczucia, drażliwości, płaczliwości) czy obniżenia libido. 

Pigułki antykoncepcyjne powodują wzrost ryzyka żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej, udaru i zawału serca, raka szyjki macicy i wątroby. Nierzadko kobiety pytają, czy od tabletek antykoncepcyjnych się tyje. Środki te sprzyjają zmianom w gospodarce węglowodanowo-lipidowej – mogą przyczyniać się do wzrostu masy ciała.

Trzeba wspomnieć o dodatkowych korzyściach wiążących się z przyjmowaniem antykoncepcji hormonalnej. Zmniejsza ona częstość występowania raka endometrium i raka jajnika, torbieli czynnościowych jajnika, ciąży ektopowej. Nie można zapomnieć o pozytywnej zależności tabletki antykoncepcyjne a okres. Antykoncepcja hormonalna łagodzi dolegliwości bólowe towarzyszące menstruacji i zmniejsza jej obfitość. Leki dwuskładnikowe wykazują dobroczynny wpływ na hirsutyzm (nadmierne owłosienie) i trądzik.

Tabletki hormonalne a alkohol i inne leki

Skuteczność antykoncepcji hormonalnej może spaść podczas przyjmowania niektórych leków, a nawet ziół. Dlatego należy poinformować lekarza ginekologa o każdej stosowanej farmakoterapii i zażywanych suplementach diety. Wśród leków obniżających skuteczność tabletek antykoncepcyjnych wymienia się zwłaszcza: antybiotyki, leki przeciwgrzybicze, przeciwgruźlicze, przeczyszczające, przeciwpadaczkowe, antydepresyjne, przeciwwirusowe.

Wśród ziół mogących obniżać skuteczność leków antykoncepcyjnych wymienia się przede wszystkim: dziurawiec, babkę płesznik, dzięgiel chiński, senes, kruszynę, pluskwicę groniastą. Za to lukrecja nasila działanie tabletek antykoncepcyjnych, w związku z czym może zaostrzyć również towarzyszące ich stosowaniu skutki uboczne.